Η Ιερά Μητρόπολη Μονεμβασίας και Σπάρτης συνέχισε και κατά το σχολικό έτος 2024-2025 τη διεξαγωγή των πανελλήνιων εγκεκριμένων από το Ι.Ε.Π./Υ.ΠΑΙ.Θ.Α. εκπαιδευτικών προγραμμάτων που γίνονται σε συνεργασία με τη Γενική Γραμματεία Θρησκευμάτων του Υπουργείου Παιδείας.
Με την ευλογία του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτη μας κ. Ευσταθίου, τα προγράμματα υλοποιήθηκαν τόσο δια ζώσης, όσο και διαδικτυακά. Η Ιερά Μητρόπολη Μονεμβασίας και Σπάρτης έγινε η πατρική αγκαλιά που υποδέχτηκε στον Βυζαντινό Μυστρά και στα ιστορικά μοναστήρια της «Παναγίας Ζερμπίτσας» και των «Αγίων Τεσσαράκοντα Μαρτύρων» της λακωνικής γης, μαθητές και μαθήτριες μαζί με τους εκλεκτούς εκπαιδευτικούς τους, απ’ όλα τα γεωγραφικά διαμερίσματα της χώρας. Πολλοί ήρθαν από τη Λακωνία και από τους γειτονικούς νομούς. Άλλοι πέρασαν θάλασσες και ήρθαν από νησιά, όπως Κρήτη, Πάτμο, Φολέγανδρο, Τζια και άλλοι πέρασαν κάμπους και βουνά μακρινά όπως από Κομοτηνή, Θεσσαλονίκη, Καστοριά, Πρέβεζα, Άρτα, Εύβοια, Αθήνα και από πολλούς άλλους ευλογημένους τόπους της Πατρίδας μας. Άλλοι δεν τα κατάφεραν να έρθουν και συνδέθηκαν διαδικτυακά μαζί μας και από το εξωτερικό όπως από το Μπίλεφελντ της Γερμανίας.
Α) «ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ ΠΕΡΙΠΑΤΟΣ ΣΤΟΝ ΜΥΣΤΡΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ-ΤΕΧΝΗ-ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
Συνολικά συμμετείχαν:
ΣΧΟΛΙΚΕΣ ΜΟΝΑΔΕΣ: Εβδομήντα μία (71)
ΜΑΘΗΤΕΣ/ΤΡΙΕΣ: Δύο χιλιάδες τριακόσιοι σαράντα εννέα (2.349)
ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΙ: Διακόσιοι τριάντα δύο (232)
Από τους παραπάνω ήρθαν δια ζώσης στον Μυστρά:
Μαθητές/τριες: Χίλιοι οκτακόσιοι εβδομήντα τρεις (1.873)
Εκπαιδευτικοί: Εκατόν ογδόντα πέντε (185)
Σκοπός του «Βυζαντινού περίπατου στον Μυστρά» ήταν να δώσει στους μαθητές και στις μαθήτριες την ευκαιρία να γνωρίσουν τη βυζαντινή μνημειακή τέχνη και να κατακτήσουν διαχρονικές ιστορικές, καλλιτεχνικές και πολιτιστικές γνώσεις. Γνώρισαντους επιβλητικούς πεντάτρουλους ναούς, τα μεγαλοπρεπή παλάτια και τις λιγοστές διασωζόμενες οικίες. Τα γεγονότα της βυζαντινής ιστορίαςτης Παλαιολόγεια περιόδου (1204-1453) ξεπήδησαν από τις σελίδες των σχολικών βιβλίων και ζωντάνεψαν εμπρός στα μάτια των παιδιών.Οι πλούσιες βιωματικές δράσεις ενθάρρυναν την ισότιμη συμμετοχή του συνόλου της μαθητικής κοινότητας.
- Κωνσταντίνος Παλαιολόγος – Δικέφαλος Αετός – Άλωση της Πόλης
Ο Κωνσταντίνος ΙΑ΄ ο Παλαιολόγος έγινε Δεσπότης στον Μυστρά το 1443 και το 1449 στέφθηκε αυτοκράτορας στην εκκλησία του Αγίου Δημητρίου. Τα παιδιά είδαν τη μαρμάρινη πλάκα με τον ανάγλυφο δικέφαλο αετό και φαντάστηκαν την εικόνα με τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο να γονατίζει και να στέφεται αυτοκράτορας από τον Πατριάρχη.
Η άρνηση παράδοσης της Πόλης έγινε με θεατρικό διάλογο, βασισμένο στην επιστολήπου έστειλεο Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητήςστον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο πριν από την Άλωση της Πόλης και έχει διασώσει οιστορικόςΓεώργιος Φραντζής ή Σφραντζής.Επίσης, ακούστηκαν και τα ιστορικά λόγια του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου: « Το να σου παραδώσω την Πόλη δεν είναι δικό μου δικαίωμα ούτε κανενός άλλου από τους κατοίκους, γιατί όλοι με μια ψυχή προτιμούμε να πεθάνουμε με τη θέλησή μας και δε λυπόμαστε για τη ζωή μας» . Στο τέλος η αφηγήτρια είπε τον θρύλο του Μαρμαρωμένου Βασιλιά.
- Τα μνημεία της καστροπολιτεία του Μυστρά
Η παρουσίαση των μνημείων της καστροπολιτείας έγινε βιωματικά με τη βοήθεια του γεωμορφολογικού χάρτη του αρχαιολογικού χώρου.Τα σκαλιά από το καλντερίμι που ανεβάζει στην Παντάνασσααναπαράστησαν τον λόφο. Το παιδί- κάστρο στάθηκε ψηλά στη σκάλα, το παιδί-παλάτια σε χαμηλότερο σκαλοπάτι κ.ο.κ. Έτσι κατάλαβαν καλύτερα την οργάνωση του χώρου και μπορούσαν κατά την ξενάγηση να αναγνωρίζουν με ακρίβεια τους ναούς και τα μνημεία που κάθε φορά έβλεπαν.
- Ναοί και Τοιχογραφίες
Ο εσωτερικός διάκοσμος των ναών, αν και παρουσιάζει φθορές από τη γήρανση και τις βεβηλώσεις , αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για πολλές ομαδικές και ατομικές δραστηριότητες. Στο παιχνίδι αναζήτησης του «πετεινού» από την τοιχογραφία της «Άρνησης του Πέτρου» στην Περίβλεπτο, εμπλέξαμε και τους εκπαιδευτικούς που ξαναέγιναν παιδιά! Ομαδική ήταν η δράσηαντιστοίχισης«Μορφών και ιδιοτήτων». Τα μισά παιδιά κρατούσαν καρτέλες με μορφές των τοιχογραφιών και τα άλλα μισά έβρισκαν την αντιστοιχία. π.χ. Άγιος Θεόδωρος- ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΣ ΑΓΙΟΣ, κ. Κανιώτη-ΙΚΕΤΙΣΣΑ κ.ά. Στην Παντάνασσα όπου οι τοιχογράφοι έχουν αποτυπώσει τη ζωντάνια της άνοιξης μέσα από μια πανδαισία χρωμάτων, παίξαμε το παιχνίδι αντιστοίχισης των βυζαντινών ονομασιών των χρωμάτων με τις αντίστοιχες νεοελληνικές ονομασίες π.χ. ΓΛΑΥΚΟΣ: ανοιχτό γαλάζιο, ΕΡΥΘΡΟΣ: κόκκινο κ.ά.
Στον περίβολο των ναών τα μικρά παιδιά ζωντάνεψαν την τοιχογραφία της Γέννησης του Χριστού με αφήγηση και κίνηση, ενώ τα μεγάλα παιδιά την τοιχογραφία της Ανάστασης του Λαζάρου.
Β) «ΣΤΟΝ ΚΑΙΡΟ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ: ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑ- ΚΡΥΦΟ ΣΧΟΛΕΙΟ-ΝΕΟΜΑΡΤΥΡΕΣ»
Συνολικά συμμετείχαν:
ΣΧΟΛΙΚΕΣ ΜΟΝΑΔΕΣ: Τριάντα οκτώ (38)
ΜΑΘΗΤΕΣ/ΤΡΙΕΣ: Χίλιοι εκατόν ογδόντα εννέα (1.189)
ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΙ: Εκατόν δεκαπέντε (115)
Από τους παραπάνω ήρθαν στα ιστορικά μοναστήρια της «Παναγίας Ζερμπίτσας» και των «Αγίων Τεσσαράκοντα Μαρτύρων»
ΜΑΘΗΤΕΣ/ΤΡΙΕΣ: Οκτακόσιοι τριάντα τρεις (833)
ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΙ: Ογδόντα τρεις (83)
Σκοπόςτου εν λόγω εκπαιδευτικού προγράμματος ήταν να γνωρίσουν οι μαθητές/τριες πτυχές από τη ζωή των Ελλήνων στα τετρακόσια χρόνια της Τουρκοκρατίας, να έρθουν σε επαφή με τη μεταβυζαντινή μνημειακή τέχνη του 16ου – 17ου, να πληροφορηθούν μέσα από πηγές διαμορφωμένες σε Story-line για το θρυλικό Κρυφό Σχολειό και τέλος να αναγνωρίσουν την αξία της υπέρτατης θυσίας των Νεομαρτύρων στην επανάσταση.
- Μεταβυζαντινά μοναστήρια
Οι μαθητές/τριες παρατήρησαν τον φρουριακό χαρακτήρα της μοναστηριακής αρχιτεκτονικής, τον σταυροειδή εγγεγραμμένο ρυθμό με τρούλο του Καθολικού και τα βασικά χαρακτηριστικά της μεταβυζαντινής εικονογραφίας. Πληροφορήθηκαν για τις ασκητικές, ιεροπρεπείς, σεμνόχρωμες και αγέλαστες μορφές των Αγίων με τα χαρακτηριστικά της Κρητικής Σχολής Αγιογραφίας όπως τα αποτύπωσαν οι Ναυπλιώτες αγιογράφοι Μόσχοι και Κακαβάδες. Στον νάρθηκα των Αγίων Τεσσαράκοντα Μαρτύρων αναλύσαμε την εσχατολογική τοιχογραφία της «Κρίσης» και τα παιδιά με καρτέλες αναζήτησαν τις τοιχογραφίες με τις ημέρες της Δημιουργίας, τις εντόπισαν και παρουσίασαν στους συμμαθητές τους την απεικόνιση. Στον νάρθηκα της Παναγίας Ζερμπίτσας, τα παιδιά αντιλήφθηκαν τον τρόπο με τον οποίο οι αγιογράφοι οπτικοποίησαν τον 148ο Ψαλμό του Δαβίδ ή αλλιώς τους Αίνους.
Δημοφιλές έγινε το παιχνίδι εξερεύνηση της αυλής των μονών, όπου τα παιδιά, χωρισμένα σε μικροομάδες, εντόπισαν, περιέγραψαν και ζωγράφισαν σε πινακίδες στόχους εξερεύνησης π.χ. Αμυντικός πύργος, τάλαντα, καμπάνες, πηγάδια, εντοιχισμούς αρχαίων ανάγλυφων διακοσμητικών κλπ.
- Νεομάρτυρες
Οι μαθητές/τριες γνώρισαν Νεομάρτυρες σε συνδυασμό με τις συνθήκες που επικρατούσαν στον καιρό της Τουρκοκρατίας, όπως το παιδομάζωμα, οι εξισλαμισμοί και οι συγκυρίες που μπορούσαν να οδηγήσουν στο μαρτύριο. Οι μεγαλύτεροι μαθητές/τριες των Γυμνασίων-Λυκείων φορώντας στολές εποχής δραματοποίησαν τον βίο του Αγίου Ιωάννη του Μονεμβασιώτη και τον βίο της Αγίας Ελένη εκ Σινώπης του Πόντου.
- Κωδικογραφικά εργαστήρια
Με βάση τις μικρογραφίες χειρόγραφων κωδίκων που φυλάσσονται στο Μουσείο Εκκλησιαστικής Τέχνης της Μητρόπολης Μονεμβασίας και Σπάρτης, οργανώθηκαν εργαστήρια. Οι μαθητές/τριες σχεδίασαν με καλλιτεχνικά γράμματα το αρχικό γράμμα του ονόματός τους, το στόλισαν με δράκους, μοτίβα, άνθη κλπ. σύμφωνα με τα πρότυπα και τα παρουσιάστηκαν σε μία μικρή έκθεση χειρογράφων πάνω σε ταμπλό.
Γ. «ΑΓΙΟΤΟΚΟΣ ΜΙΚΡΑΣΙΑ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΑΓΙΟΙ ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ»
(Μόνο διαδικτυακά)
Συνολικά συμμετείχαν:
ΣΧΟΛΙΚΕΣ ΜΟΝΑΔΕΣ: Είκοσι επτά (27)
ΩΦΕΛΟΥΜΕΝΟΙ ΜΑΘΗΤΕΣ/ΤΡΙΕΣ: Εξακόσιοι δεκαοκτώ (618)
ΕΜΠΛΕΚΟΜΕΝΟΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΙ: Ογδόντα (80)
Σκοπός του προγράμματος ήταν αφενός η ενημέρωση για τη διαχρονική παρουσία του Ελληνισμού και της Ορθοδοξίας στη Μικρά Ασία και τον Πόντο, μέσα από ιστορικά γεγονότα και μνημεία και αφετέρου η επαφή με νεότερους Αγίους. Μέσα από τη μελέτη της ζωής και των διδαχών τους, επιδιώχθηκε η ενίσχυση της ψυχικής υγείας και ανθεκτικότητας των παιδιών και των νέων, οι οποίοι καθημερινά αντιμετωπίζουν πιεστικές καταστάσεις και δύσκολα προβλήματα.
- Αγιοτόκος Μικρασία
Οι μαθητές/τριες παρατήρησαν εικόνες μνημείων του Ελληνισμού και του Χριστιανισμού της Μικράς Ασίας και του Πόντου από την αρχαιότητα ως το 1922.Ακολουθώντας επαγωγικούς συλλογισμούς, ανακάλυψαν τα κοινά χαρακτηριστικά στοιχεία της αρχιτεκτονικής και της ναοδομίας με αντίστοιχα μνημεία του Ελλαδικού χώρου. Εντόπισαν διαδραστικά αρχαίες ελληνικές πόλεις στον χάρτη της Μικράς Ασίας και του Πόντου και αντιστοίχισαν εικόνες με χαρακτηριστικά τους μνημεία. Έτσι οδηγήθηκαν στο συμπέρασμα της αδιάλειπτης παρουσίας του Ελληνικού και Χριστιανικού στοιχείου στην Μικρασία και τον Πόντο παράλληλα με τη μητέρα Ελλάδα.
- Σύγχρονοι Άγιοι στη σύγχρονη εποχή
Οι μαθητές/τριες γνώρισαν τον Άγιο Παΐσιο τον Αγιορείτη, τον Άγιο Πορφύριο τον Καυσοκαλυβίτη, τον Άγιο Ιάκωβο Τσαλίκη και την Αγία Σοφία της Κλεισούρας, αρχικά μέσα από πολύ σύντομη βιογραφία εμπλουτισμένη με φωτογραφίες και ηχητικά της φωνής τους.
Στη συνέχεια μέσα από καρτέλες με ερωτηματολόγια πολλαπλής επιλογής που απευθύνονταν στο σύνολο της τάξης τα παιδιάμίλησαν για διάφορους τρόπους αντιμετώπισης των αρνητικών συναισθημάτων της καθημερινότητάς τους και σύγκριναν τους τρόπους αυτούς με αντίστοιχους τρόπους των Αγίων μέσα από την αγάπη προς τον συνάνθρωπο, την αγάπη προς τα ζώα και την επαφή με τη φύση. Παράλληλα, οι διδαχές των σύγχρονων Αγίων ενέπνευσαν τους μαθητές και τις μαθήτριες προτείνοντάς τους τρόπους ενδυνάμωσης του χαρακτήρα τους μέσα από ελεύθερη, κριτική και πρακτική σκέψη που βοηθά στην παράκαμψη των καθημερινών μικροπροβλημάτων και κυρίως του ψυχοφθόρου άγχους.
Παπαδόγιαννη Ελένη,
Εκπαιδευτικός, MSc & Αγιογράφος
Εκπρόσωπος των εκπαιδευτικών προγραμμάτων
της Ι.Μ. Μονεμβασίας και Σπάρτης