Υπάρχουν στιγμές που ένα διοικητικό αρχείο βαραίνει περισσότερο από μια πολιτική δήλωση. Όχι επειδή περιέχει περισσότερα στοιχεία, αλλά επειδή συμπυκνώνει όσα για χρόνια κινούνταν στη σκιά. Η νέα δικογραφία της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας για τον ΟΠΕΚΕΠΕ δεν είναι ένα ακόμη επεισόδιο θεσμικής δυσλειτουργίας. Είναι μια ρωγμή. Και μέσα από αυτή τη ρωγμή φαίνεται ο τρόπος με τον οποίο η εξουσία συνήθισε να διαχειρίζεται το κοινό ως ιδιωτικό.

Ο ΟΠΕΚΕΠΕ δεν ήταν ποτέ ένας απλός διοικητικός μηχανισμός. Ήταν ένας τόπος συνάντησης συμφερόντων, προσδοκιών και σιωπηλών κρυφών σχέσεων. Εκεί όπου το ευρωπαϊκό χρήμα αποκτούσε πολιτικό βάρος, εκεί όπου η ενίσχυση μετατρεπόταν σε σχέση και η σχέση σε υποχρέωση. Όποιος κρατούσε τη ροή, κρατούσε και το μέτρο της εξάρτησης. Γι’ αυτό και το πρόβλημα δεν είναι η κακοδιαχείριση, αλλά η κανονικότητα μέσα στην οποία αυτή αναπαράχθηκε χωρίς αντίσταση και έγινε εργαλείο πολιτικής εξάρτησης.

Η αγροτική πολιτική, ειδικά σε μια χώρα με βαθιές περιφερειακές ανισότητες, δεν μπορεί να λειτουργεί ως ανταλλακτήριο ανοχών. Όταν οι ενισχύσεις παύουν να στηρίζουν την παραγωγή και αρχίζουν να οργανώνουν εξαρτήσεις και δεσμεύσεις, τότε η ύπαιθρος αδειάζει από προοπτική. Οι μικροί και μεσαίοι αγρότες μένουν με την αναμονή, ενώ οι καλά δικτυωμένοι με τη βεβαιότητα. Δεν πρόκειται για αστοχία, αλλά για μέθοδο με σχέδιο εκτέλεσης και σχέδιο συγκάλυψης.

Η εμπλοκή της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας δεν αποτελεί ένδειξη θεσμικής υγείας. Είναι μάλλον σύμπτωμα ενός κενού που προϋπήρχε. Όταν η λογοδοσία, έρχεται φως απ’ έξω, σημαίνει ότι στο εσωτερικό είχε προηγηθεί μια μακρά νύχτα. Οι εγχώριοι μηχανισμοί ελέγχου δεν απουσίαζαν· απλώς έμαθαν να κοιτούν αλλού. Και όταν η σιωπή και το δικαίωμα της σιωπής, επαναλαμβάνεται, παύει να είναι υπάρχει τεκμήριο αθωότητας .

Η κυβερνητική απάντηση ακολουθεί μια γνώριμη διαδρομή. Η υπόθεση μεταφράζεται σε τεχνικό ζήτημα, σε πρόβλημα διαδικασιών, σε ανάγκη καλύτερης οργάνωσης. Η πολιτική ευθύνη αποστειρώνεται, μετατρέπεται σε διαχειριστικό ατύχημα. Σαν να πρόκειται για λάθος σε λογιστικό φύλλο και όχι για κοινωνική ανισότητα. Σαν να μην υπήρξαν επιλογές, μόνο αστοχίες.

Στο βάθος της υπόθεσης διακρίνεται ένα παλιό σχήμα: το κράτος ως χώρος διανομής. Όχι με κραυγές, αλλά με χαμηλόφωνες χειρονομίες. Όχι για να αλλάξει η τάξη των πραγμάτων, αλλά για να διατηρηθεί. Να ξέρει ο καθένας τι μπορεί να περιμένει και τι δεν πρέπει να αμφισβητεί. Έτσι οικοδομείται η πειθαρχία, όχι με καταστολή, αλλά με εξάρτηση.

Η σκιά του άρθρου 86 του Συντάγματος απλώνεται πάνω από την υπόθεση σαν φίλτρο χρόνου. Για δεκαετίες, η ποινική ευθύνη των πολιτικών προσώπων περνούσε πρώτα από τους συσχετισμούς και μετά από τη Δικαιοσύνη. Ο χρόνος λειτουργούσε ως σύμμαχος της λήθης και η λήθη ως θεσμική άμυνα. Η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία δεν καταργεί αυτό το καθεστώς, αλλά το εκθέτει. Το καθιστά ανεπαρκές μπροστά σε μια υπερεθνική απαίτηση λογοδοσίας.

Δεν χρειάζεται να υπάρξουν ποινικές διώξεις για να υπάρξει πολιτική ευθύνη. Υπουργοί και υφυπουργοί που εποπτεύουν, στελέχη που αποφασίζουν, πολιτικές που εφαρμόζονται, δεν εξαφανίζονται πίσω από τη λέξη «διαχείριση». Σε μια δημοκρατία, η πολιτική ευθύνη προηγείται της δικαστικής κρίσης και αποτυπώνεται στη μνήμη πριν από τα πρακτικά.

Για τον Κυριάκο Μητσοτάκη, η υπόθεση αυτή συνιστά ρωγμή στο αφήγημα της κανονικότητας. Όχι επειδή αποδεικνύει ενοχή, αλλά επειδή αποκαλύπτει εξάρτηση. Όταν ο ουσιαστικός έλεγχος προέρχεται από εξωτερικό θεσμό, η εικόνα της θεσμικής επάρκειας χάνει τη συνοχή της. Η σοβαρότητα δοκιμάζεται όχι στον λόγο, αλλά στη σιωπή.

Ακόμη κι αν η πολιτική διαχείριση της κρίσης οδηγήσει σε εκτόνωση, ακόμη κι αν οι κάλπες κλείσουν τον κύκλο, τα θεσμικά ερωτήματα παραμένουν. Ποιος ελέγχει εκείνους που διαχειρίζονται το κοινό; Και με ποια εργαλεία; Το ευρωπαϊκό δίκαιο έχει ήδη διαμορφώσει ένα νέο πεδίο ελέγχου, πέρα από τους εθνικούς μηχανισμούς αυτοπροστασίας.

Για την Αριστερά, το διακύβευμα δεν είναι να πανηγυρίσει για την παρέμβαση ενός υπερεθνικού θεσμού. Είναι να επιμείνει ότι η δημοκρατία δεν μπορεί να λειτουργεί με εξαιρέσεις. Η κατάργηση του άρθρου 86 και η υπαγωγή των πολιτικών προσώπων στο κοινό ποινικό δίκαιο δεν είναι πράξη εκδίκησης, αλλά όρος ισονομίας.

Η υπόθεση του ΟΠΕΚΕΠΕ δεν είναι απλώς μια δικογραφία. Είναι καθρέφτης. Και το ερώτημα δεν είναι αν θα τον σπάσουμε ή αν θα τον απομακρύνουμε. Είναι αν θα αντέξουμε να μείνουμε για λίγο απέναντί του, όσο το φως ακόμη πέφτει κα μετά τον σπάμε.