Των Διονύση Ρ. Ρηγόπουλου,  Αντώνη Ε. Ψαράκη

Το τραγικό δυστύχημα στα Τέμπη, έφερε στο κέντρο της προσοχής το ζήτημα της διακυβέρνησης.

Φάνηκε πόσο οι πολίτες έχουμε ελλιπή πληροφόρηση για κρίσιμα θέματα όπως η ασφάλειά μας. Πρέπει να ανησυχούμε, καθώς μπορεί οποτεδήποτε να προκύψουν ολέθριες συνέπειες από την ανεξέλεγκτη κακοδιοίκηση. Και η βλάβη αφορά κυβερνώντες και κυβερνώμενους. Τα Τέμπη είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα μιας σοβαρής βλάβης στην κοινωνία μας.

Με αυτές τις σκέψεις, αποδώσαμε στα ελληνικά ένα άρθρο μας από το δεύτερο τεύχος (Άνοιξη 2021) του Journal of Civic Media, Emerson College, Boston, MA, USA, (σελ. 88-99), που αφορούσε στη διαχείριση της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα και στη σχέση της με τη διακυβέρνηση.

Ίσως οι τωρινές συνθήκες αναδεικνύουν πόσο πολύ χρειάζεται να συμμετέχουμε συνειδητά κι εμείς οι πολίτες στη βελτίωση της λειτουργίας του κράτους μας. Είναι προφανές, ότι μόνον να ψηφίζουμε ανά τετραετία δεν είναι αρκετό. Χρειάζεται να αξιοποιούμε τα άφθονα μέσα που μας παρέχει η εποχή μας, για να συμβάλλουμε στη διακυβέρνηση, συστηματικά και υπεύθυνα, για το καλό το δικό μας και των παιδιών μας.

ΠΕΡΙΛΗΨΗ: Στην εποχή μας, που χαρακτηρίζεται από άνευ προηγουμένου τεχνολογική εξέλιξη και διάχυση πληροφοριών, πολλές επιβλαβείς πρακτικές διακυβέρνησης περνούν απαρατήρητες. Οι άνθρωποι διαφωνούν κυρίως για τις συνέπειες αντί να επικεντρώνονται στις βασικές αιτίες. Κυριαρχεί η σύγκρουση αντί για τη συνεργασία, υπονομεύοντας τη διακυβέρνηση. Η ελληνική κρίση ανέδειξε πώς οι πολίτες εμπιστεύονται "ηγεσίες" ανεπαρκείς να τους εκπροσωπούν. Οι περισσότεροι πολίτες παραμένουν αμέτοχοι. Άλλοι αισθάνονται την ανάγκη για καλύτερη διακυβέρνηση, αλλά παραδέχονται ότι δεν γνωρίζουν πώς αυτό μπορεί να γίνει. Δουλεύουμε πάνω στο Philokratos®, ένα διαδικτυακό οικοσύστημα που θα μπορεί να συλλέγει και να μοιράζεται πληροφορίες σε οποιοδήποτε επίπεδο διακυβέρνησης. Αξιοποιώντας τη σοφία του πλήθους (wisdom of crowds), το Philokratos φιλοδοξεί να γίνει ένα συνεργατικό περιβάλλον ευρέως φάσματος, ανοιχτό σε όσους θέλουν να συμβάλλουν στη βελτίωση της διακυβέρνησης, χωρίς να σπαταλούν ενέργεια σε συγκρούσεις.

Το παρόν άρθρο αποσκοπεί να ανακινήσει τον διάλογο για το κυρίαρχο πρόβλημα στη σύγχρονη διακυβέρνηση: την ασυμμετρία πληροφόρησης ανάμεσα σ’ εκείνους που κυβερνούν και στους πολίτες. Κάθε μέρα μπορεί να είναι η αρχή προς μία άλλη πορεία. Οι κυβερνήσεις και οι ενεργοί πολίτες πρέπει να εστιάζουν σε βιώσιμες επιλογές που βελτιώνουν τη ζωή όλων μας. Ερωτήματα σαν το "Ποιος έκανε τα μεγαλύτερα λάθη;" είναι για τους ιστορικούς.

Λιτότητα στην Ελλάδα: Μια κρίση εμπιστοσύνης που υπονόμευσε τη δημοκρατία

Η Ελλάδα της κρίσης αποτέλεσε ένα πείραμα διακυβέρνησης, με διδάγματα για να αποφεύγονται παγίδες. Ήταν, άραγε, το έλλειμμα στην οικονομία η βασική αιτία της κρίσης της ή ένα έλλειμμα στη διακυβέρνηση και στη δημοκρατία;

Από το 1980, οι ελληνικές κυβερνήσεις αντί να ενισχύσουν την ικανότητα της χώρας, σπαταλούσαν τις επιδοτήσεις της ΕΕ και τα διεθνή δάνεια, δημιουργώντας μια ψευδαίσθηση εύκολης ευημερίας. Το 2010, ο νεοεκλεγμένος πρωθυπουργός προσέφυγε επισήμως σε έναν μηχανισμό βοήθειας από την ΕΕ και το ΔΝΤ.

Μια τρόικα δανειστών (η Ευρωπαϊκή Επιτροπή - EE, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα - ΕΚΤ και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο - ΔΝΤ) συμφώνησε να δανείσει στην Ελλάδα 110 δισεκατομμύρια ευρώ με χαμηλό επιτόκιο σε διάστημα 3 ετών, για την αποκατάσταση της μακροοικονομικής σταθερότητας και της βιώσιμης μακροπρόθεσμης ανάπτυξης. Μέχρι το 2015, οι ελληνικές κυβερνήσεις υπέγραψαν τρία "προγράμματα προσαρμογής" που θα ολοκληρώνονταν έως το 2018, με αντάλλαγμα επιπλέον δάνεια.

Το πρώτο πρόγραμμα (2010) αναγνωρίζει ότι "Με τον δημόσιο τομέα υπεύθυνο για πολλά από τα δεινά της Ελλάδας, μια μεταρρύθμιση της δημόσιας διοίκησης απαιτείται επειγόντως και αποτελεί βασικό στοιχείο του προγράμματος."Παρ’ όλα αυτά, εστιάζοντας σε δημοσιονομικά θέματα, θεώρησε τις μεταρρυθμίσεις της δημόσιας διοίκησης ως "παράπλευρες (flanking) διαρθρωτικές πολιτικές¹."

Και τα τρία προγράμματα παρέβλεψαν ότι η συστηματική αναδιοργάνωση του δημόσιου τομέα θα έπρεπε να είναι στο επίκεντρο των μεταρρυθμίσεων, και όχι μια "παράπλευρη πολιτική." Θα δημιουργούσε καλύτερο επιχειρηματικό περιβάλλον, καλύτερη ποιότητα ζωής για τους πολίτες και, τελικά, πιο βιώσιμη οικονομία.

Για οκτώ χρόνια (2010-2018), οι ελληνικές κυβερνήσεις και η Τρόικα δεν κατάφεραν να μεταρρυθμίσουν τη δημόσια διοίκηση στον απαιτούμενο βαθμό. Αψήφησαν τις βασικές αιτίες της κρίσης και της λιτότητας, οι οποίες ήταν κυρίως κοινωνικές και πολιτικές. Τα δημοσιονομικά προβλήματα ήταν μόνον η κορυφή του παγόβουνου. Οι διαδοχικές κυβερνήσεις φρόντισαν για τα συμπτώματα, αλλά δεν ασχολήθηκαν με τα αίτιά τους. Παρότι ορισμένες διοικητικές βελτιώσεις παρουσιάστηκαν ως βασικές προτεραιότητες, οι ουσιώδεις αλλαγές αναβάλλονταν συνεχώς.

Η Τρόικα έδωσε στην Ελλάδα ένα "μεγάλο ψάρι". Ωστόσο, αντίθετα με το σοφό γνωμικό, όχι μόνο δεν "έμαθαν στους Έλληνες πώς να ψαρεύουν", αλλά και έδιωξαν τους ικανότερους Έλληνες "ψαράδες" (μισό εκατομμύριο καλά εκπαιδευμένους επαγγελματίες που έφυγαν από τη χώρα) και ξεπούλησαν τα καλύτερα ελληνικά "αλιευτικά σκάφη" (εκμεταλλεύσιμα δημόσια περιουσιακά στοιχεία).

Το τελευταίο τριετές πρόγραμμα είχε προγραμματιστεί να ολοκληρωθεί το καλοκαίρι του 2018. Βόλευε και την κυβέρνηση και την Τρόικα να εμμείνουν στο σχέδιο και να ανακοινώσουν την επιτυχία της εξόδου της Ελλάδας από την κρίση, στις 20 Αυγούστου 2018. Την επόμενη μέρα, Ο Paul Craig Roberts² παρουσίασε την άποψή του για "το κουκούλωμα από τους πολιτικούς και τα μέσα ενημέρωσης της γενοκτονίας του Ελληνικού Έθνους³". Ανάμεσα σε πολλές ενδιαφέρουσες παρατηρήσεις, ξεχωρίζουν τρεις:

* Η λιτότητα που επιβλήθηκε στον ελληνικό λαό ήταν ισοδύναμη με τη Μεγάλη Ύφεση της Αμερικής (με μείωση του ΑΕΠ άνω του 25%).

* Στο παρελθόν, όταν μια κυρίαρχη χώρα δεν μπορούσε να εξοφλήσει τα χρέη της, οι πιστωτές της διέγραφαν τα χρέη μέχρι ένα επίπεδο που θεωρείτο εξυπηρετήσιμο. Η Ελλάδα υποχρεώθηκε να πληρώσει το πλήρες ποσό των ομολόγων που κατείχαν οι ευρωπαϊκές τράπεζες.

* Επιπλέον, η Ελλάδα υποχρεώθηκε να πουλήσει σημαντικά δημόσια περιουσιακά στοιχεία σε ξένους (π.χ. λιμάνια, αεροδρόμια, δημοτικές επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας) και να αποδεκατίσει το ελληνικό δίκτυο κοινωνικής ασφάλειας.

Κάποιοι αριθμοί μιλούν από μόνοι τους. Το 2009, ο ελληνικός λόγος χρέους προς ΑΕΠ ήταν περίπου 127%⁴. Το 2012, "Οι υπουργοί Οικονομικών [της ευρωζώνης] και το ΔΝΤ συμφώνησαν σε μια [2η] δέσμη μέτρων για τη μείωση του χρέους στην Ελλάδα σε 124% του ΑΕΠ μέχρι το 2020⁵." Όμως, το 2019 ο λόγος χρέους προς ΑΕΠ ήταν 177%⁶.

Οι Έλληνες έπρεπε να ζητήσουν την ιδιοκτησία των μεταρρυθμίσεων

Ο ΟΟΣΑ στην Έκθεσή του με τίτλο "Ανασκοπήσεις Δημόσιας Διακυβέρνησης: Ελλάδα 2011" τόνισε τη σημασία της συμμετοχής όλων στη μεταρρύθμιση της δημόσιας διακυβέρνησης: "Αυτό θα απαιτήσει ισχυρή δέσμευση στο ύψιστο πολιτικό επίπεδο, καθώς και τη συμμετοχή και υποστήριξη όλων των ενδιαφερομένων κομμάτων, τόσο μέσα στην κυβέρνηση όσο και πέραν αυτής.⁷"

Στα προγράμματα που συμφωνήθηκαν, η ατζέντα μεταρρυθμίσεων δεν ήταν επαρκής, και η ιδιοκτησία της ήταν ασαφής:

- Η Τρόικα των δανειστών επέβαλε ένα δημοσιονομικό πρόγραμμα και προσπάθησε να το πουλήσει ως ένα πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων. Ωστόσο, ο στόχος τους ήταν ξεκάθαρος: να μειώσουν αμέσως το έλλειμμα και να αποφύγουν την αλυσιδωτή κατάρρευση των τραπεζών, που θα έθετε σε κίνδυνο το ευρώ. Οι μεταρρυθμίσεις δεν αποτελούσαν προτεραιότητα, εκτός εάν είχαν ως αποτέλεσμα την άμεση μείωση των δημοσίων δαπανών.

- Οι ελληνικές κυβερνήσεις συμφώνησαν με τα απαιτούμενα δημοσιονομικά μέτρα, με αντάλλαγμα δάνεια, νομιμοποιώντας έτσι τα προγράμματα. Διαπραγματεύτηκαν για να μετριάσουν το επίπεδο δημοσιονομικής προσαρμογής, αλλά δεν επιδίωξαν ισχυρές μεταρρυθμίσεις. Οι πολιτικοί χρησιμοποιούσαν πάντα τη δημόσια διοίκηση για ρουσφέτια στους ψηφοφόρους τους, εξυπηρετώντας τη στενόμυαλη πολιτική προοπτική τους. Περιόρισαν την εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων στο βαθμό που θα τους επέτρεπε να διατηρούν τα προνόμιά τους.

- Για δεκαετίες, οι Έλληνες συνήθισαν σε ένα μη αξιοκρατικό σύστημα διακυβέρνησης. Ως αποτέλεσμα, έχασαν την εμπιστοσύνη και τον σεβασμό στο πολιτικό σύστημα. Έγιναν εχθρικοί όταν ζητήθηκαν πρωτοφανείς θυσίες μέσω δημοσιονομικών μέτρων που πουλήθηκαν ως "μεταρρυθμίσεις". Προσπαθώντας να επιβιώσουν, αντέδρασαν αρνητικά σε τέτοια μέτρα. Είτε ψήφιζαν είτε όχι, οι πολίτες είχαν χάσει το δικαίωμα της επιλογής. Το δημοψήφισμα του Ιουλίου 2015 έδωσε ένα σαφές μήνυμα. Μετά από 5 χρόνια φτωχοποίησης, οι Έλληνες ακολούθησαν την προτροπή της κυβέρνησης και ψήφισαν ένα ένδοξο ΟΧΙ (61%) σε περαιτέρω δημοσιονομικά μέτρα. Ωστόσο, η κυβέρνηση και η Τρόικα αγνόησαν το δημοψήφισμα και υπέγραψαν το τρίτο δημοσιονομικό πρόγραμμα⁸. Η κυβέρνηση επανεκλέχθηκε τον Σεπτέμβριο του 2015.

Τα προγράμματα ήταν ελλιπή, εστιάζοντας κυρίως σε δημοσιονομικά μέτρα, με κάποιες μεταρρυθμίσεις. Ουδέποτε επιδιώχθηκε ένα ισχυρό πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων με τα απαραίτητα κεφάλαια και εμπειρογνώμονες, παρότι αυτό θα εξισορροπούσε τα δημοσιονομικά με τα αναπτυξιακά αποτελέσματα. Κανένα από τα προγράμματα δεν παρείχε βιώσιμη λύση. Μόνον αγόραζαν χρόνο.

Στις 11 Ιουλίου 2018, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποφάσισε⁹ "να ενεργοποιήσει την ενισχυμένη επιτήρηση […] μετά την επιτυχή ολοκλήρωση του προγράμματος στήριξης σταθερότητας του ESM [Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας] στις 21 Αυγούστου 2018. […] Η ενισχυμένη επιτήρηση είναι ένα πλαίσιο για τον έλεγχο μετά τη λήξη του προγράμματος, προσαρμοσμένο στην Ελλάδα ενόψει της μακροχρόνιας κρίσης και των προκλήσεων που αντιμετωπίζονται." Για όσο διάστημα χρειάζεται, η Τρόικα θα παρακολουθεί τις "Ειδικές δεσμεύσεις που διασφαλίζουν τη συνέχεια και την ολοκλήρωση των μεταρρυθμίσεων που εγκρίθηκαν στο πλαίσιο του προγράμματος του ESM", παρά το γεγονός ότι το Eurogroup με επίσημη δήλωση¹⁰ συνεχάρη τις ελληνικές αρχές και τον ελληνικό λαό για την επιτυχή ολοκλήρωση του προγράμματος ESM.

Τον Ιανουάριο του 2019, ο πρώην υπουργός Στέφανος Μάνος¹¹ σχολίασε την ελαττωματική Έκθεση ενισχυμένης επιτήρησης του πρώτου τριμήνου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής¹²: "Ως Έλληνας που θέλει το συμφέρον της Ελλάδας απαιτώ από τους επόπτες πλήρη, λεπτομερή και αντικειμενική περιγραφή της κατάστασής μας. Και ας πατήσουν κάλους. Ελληνικούς και Ευρωπαϊκούς. Ως Έλληνας θέλω την πλήρη αλήθεια και μόνο αυτή." Μετά από άλλες έξι Εκθέσεις (10.9.2020)¹³, η κατάσταση της Ελλάδας παραμένει ανακριβώς αξιολογημένη και ατεκμηρίωτη, π.χ. οργανογράμματα χωρίς υπαλλήλους, δηλαδή μη σύμφωνα με τον ισχύοντα νόμο, υπολογίζονται ως πρόοδος ενώ οι μεταρρυθμίσεις παρεμποδίζονται από την έλλειψη ακριβούς ενιαίας αποτύπωσης της δομής και της στελέχωσης της Δημόσιας Διοίκησης.

Ο ελληνικός λαός πρέπει να απαιτήσει ανοιχτή ενημέρωση¹⁴ σχετικά με αυτό το θέμα. Ό,τι μάθουμε από αυτή τη διαδικασία πρέπει να χρησιμοποιηθεί για να σχεδιάσουμε το επίπεδο μεταρρύθμισης που χρειάζεται για να ξεπεραστεί το πρόβλημα.

Η δήλωση της Έκθεσης του ΟΟΣΑ 2011¹⁵ είναι θεμελιώδης: "Η μεταρρύθμιση της δημόσιας διακυβέρνησης στην Ελλάδα πρέπει να σχεδιαστεί και να διεξαχθεί με ολοκληρωμένο τρόπο. Τα μέτρα που περιορίζονται σε έναν τομέα διακυβέρνησης ή προσεγγίζονται χωρίς σαφή οδικό χάρτη, είναι απίθανο να επιτύχουν πολλά. […] Αυτό σημαίνει ότι η προσέγγιση "big bang” είναι προφανώς η μόνη επιλογή. Μόνο μέσω μιας γενικής αναδιάρθρωσης της διοίκησής της, η κυβέρνηση μπορεί να δημιουργήσει το πλαίσιο για την ανακατανομή των πόρων."

Εάν γίνει αποδεκτό, το "big bang" θα πρέπει να είναι διαυγές σαν νερό και σκληρό σαν πάγος. Για τους πάντες.

Το πιο θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα

Ο ΟΗΕ¹⁶ ισχυρίζεται ότι "η χρηστή διακυβέρνηση και τα ανθρώπινα δικαιώματα αλληλοενισχύονται" και ότι "χωρίς χρηστή διακυβέρνηση, τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν μπορούν να γίνουν σεβαστά και να προστατεύονται με βιώσιμο τρόπο."

Όμως, στην πραγματικότητα είναι πολύ περισσότερο: Η χρηστή διακυβέρνηση είναι το πιο θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα! Και θα πρέπει να αποτελεί την αδιάκοπη επιδίωξη των πολιτών. Η βελτίωση της διακυβέρνησης βελτιώνει τα πάντα. Ωστόσο, το ζήτημα υποτιμάται και οι περισσότεροι άνθρωποι δεν συνειδητοποιούν τη σημασία του. Μια διεθνής έρευνα από το Business Insider¹⁷ σχετικά με τα "Τα 10 πιο σοβαρά προβλήματα στον κόσμο, σύμφωνα με τους millennials¹⁸" είναι αποκαλυπτική:

1. Κλιματική αλλαγή / καταστροφή της φύσης (48,8%)
2. Πόλεμοι / συγκρούσεις μεγάλης κλίμακας (38,9%)
3. Ανισότητα (εισοδήματα, διακρίσεις) (30,8%)
4. Φτώχεια (29,2%)
5. Θρησκευτικές συγκρούσεις (23,9%)
6. Κυβερνητική λογοδοσία και διαφάνεια / διαφθορά (22,7%)
7. Ασφάλεια τροφίμων και νερού (18,2%)
8. Έλλειψη εκπαίδευσης (15,9%)
9. Ασφάλεια / ευημερία (14,1%)
10. Έλλειψη οικονομικών ευκαιριών και ανεργία (12,1%)

Μόνο το έκτο πρόβλημα έχει εννοιολογική σχέση με τη διακυβέρνηση. Ωστόσο, όλα προκαλούνται από τον τρόπο διακυβέρνησης.

Η λεγόμενη "ελληνική κρίση" είναι ένα παιχνίδι εξωγενών δυνάμεων, που επιβάλλουν σε μια κυρίαρχη χώρα τη δική τους οικονομική, γεωπολιτική και πολιτική ατζέντα με τρόπο που, στο παρελθόν, θα απαιτούσε στρατιωτική ισχύ. Ωστόσο, αυτό συνέβη στη μεταπολεμική Ευρώπη, τη θεμελιωμένη στη δημοκρατία και στα ανθρώπινα δικαιώματα.

Οι Έλληνες πλήρωσαν την κρίση βιώνοντας τη Μεγάλη Ύφεση¹⁹. Ακόμα κι αν το ευρώ κινδύνευε, η συνυπευθυνότητα όλων των χωρών της ευρωζώνης θα ήταν η σωστή πολιτική επιλογή. Θα αντιμετώπιζε τις εγγενείς ελλείψεις στον σχεδιασμό του ευρώ και θα έδινε ένα σαφές μήνυμα στις αγορές ότι δεν υπάρχει αδύναμος κρίκος στην αλυσίδα. Ένα σκληρό δημοσιονομικό πρόγραμμα, σχεδιασμένο για να τονώσει την ανάκαμψη της ελληνικής οικονομίας, σε αντάλλαγμα για ένα λογικό κούρεμα των ελληνικών ομολόγων που κατείχαν οι ευρωπαϊκές τράπεζες, θα μπορούσε να είχε τερματίσει την κρίση σε λίγα χρόνια και θα ήταν πιο δίκαιο.

Η Ευρώπη δημιουργήθηκε από τους ιδρυτές της ως μια μοναδική ένωση βασισμένη στην ειρήνη και στην ευημερία μεταξύ όλων των κρατών μελών της. Εάν τα συμφέροντα δεν συνυπάρχουν με τις αρχές και την ηθική, θα καταλήξει μια ζούγκλα όπου βασιλεύει η "επιβίωση του ισχυροτέρου".

Το Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων των Ηνωμένων Εθνών²⁰ έχει προσδιορίσει τα βασικά χαρακτηριστικά της χρηστής διακυβέρνησης: διαφάνεια, υπευθυνότητα, λογοδοσία, συμμετοχή και ανταπόκριση (στις ανάγκες των ανθρώπων). Και η ψηφιακή συμμετοχή των πολιτών στα κοινά θα μπορούσε να τα ενδυναμώσει όλ’ αυτά. Η ελληνική "κρίση" προσφέρει μια μοναδική ευκαιρία να συζητήσουμε για τη διακυβέρνηση και να μάθουμε πώς να αποφεύγουμε τα ίδια λάθη.

Η συμμετοχή των πολιτών στα κοινά είναι πιο αποτελεσματική όταν είναι εποικοδομητική²¹ με σκοπό να προλαμβάνει καταστάσεις, αντί να αντιδρά σε αυτές όταν είναι πλέον αργά. Πολλές ρηξικέλευθες αλλαγές προήλθαν από τον λαό και όχι από τις κυβερνήσεις. Ηγέτες που εμπνέουν²² μπορούν να αναδυθούν από παντού και να κάνουν τη διαφορά.

Κλασικά, πλέον, πειράματα ψυχολογίας, όπως το "μπλε μάτια/καστανά μάτια²³" της Jane Elliot, το πείραμα συμμόρφωσης²⁴ του Asch, τα πειράματα του Milgram για την υπακοή²⁵, το πείραμα της Φυλακής του Στάνφορντ για την αντίληψη εξουσίας²⁶ είναι λίγα παραδείγματα για το πώς οι άνθρωποι μπορούν εύκολα να χειραγωγούνται, ώστε να χάνουν την αίσθηση της ευθύνης και το κίνητρό τους να συμμετέχουν στη διακυβέρνηση ως ενεργοί πολίτες.

Πριν από σχεδόν 100 χρόνια, ο Νίκος Καζαντζάκης²⁷ έγραψε: "Ν' αγαπάς την ευθύνη. Να λες: Εγώ, εγώ μονάχος μου έχω χρέος να σώσω τη γης. Αν δε σωθεί, εγώ φταίω." Ο Steve Jobs²⁸ πίστευε ότι "οι άνθρωποι που είναι αρκετά τρελοί για να πιστεύουν ότι μπορούν να αλλάξουν τον κόσμο, είναι αυτοί που το κάνουν."

Αλλά αν οι άνθρωποι χειραγωγούνται και οι απόψεις τους χάνονται μέσα στις στενωπούς της διακυβέρνησης, πώς να μπορέσουν να επαναπροσδιορίσουν το μέλλον τους;

Philokratos®

Πολλοί ισχυρίζονται ότι αγαπούν την πατρίδα τους, αλλά αισθάνονται εχθρότητα προς τη δημόσια διοίκησή της. Αυτό είναι τόσο συνηθισμένο, που περνάει απαρατήρητη η αντίφαση που εμπεριέχει: ως πατριώτες είναι έτοιμοι να διακινδυνεύσουν τη ζωή τους στο μέτωπο, αλλά ως πολίτες είναι απρόθυμοι να βελτιώσουν τη διακυβέρνηση της χώρας τους, από τη θαλπωρή του σπιτιού τους.

Για πρώτη φορά στην ανθρώπινη ιστορία, τα 6D²⁹ της τρέχουσας τεχνολογικής προόδου (Digitized / Ψηφιοποιημένο, Deceptive / Απατηλό, Disruptive / Διαταρακτικό, Demonetized / Απο-χρηματισμένο, Dematerialized / Από-ϋλοποιημένο, Democratized / Εκδημοκρατισμένο) παρέχουν στους ανθρώπους άφθονα μέσα για να συνδιαμορφώνουν τη διακυβέρνηση.

Οι άνθρωποι διαθέτουν γνώσεις, δεξιότητες και εμπειρία, που διαμορφώνουν τις απόψεις τους. Τα παραδοσιακά μέσα δεν μπορούν να αξιοποιήσουν αυτές τις διαφορετικές απόψεις, που είναι ένας θησαυρός πληροφοριών κρυμμένος μέσα στο πλήθος. Οι άνθρωποι γνωρίζουν πολλά, αλλά πώς θα μπορούσαμε να επωφεληθούμε από τη σοφία του πλήθους;

Εδώ και αρκετό καιρό αναπτύσσουμε το concept του "Philokratos". Η σύνθεση των ελληνικών λέξεων "φίλος" και "κράτος," τονίζει την ανάγκη για σύμπνοια κράτους και πολιτών. Το Philokratos θα είναι ένα διαδικτυακό οικοσύστημα, που θα συλλέγει και θα διαμοιράζει πληροφορίες για όλα τα επίπεδα διακυβέρνησης. Στοχεύει στη βελτίωση της δημόσιας διοίκησης, λειτουργώντας ως πολλαπλασιαστής των δυνατοτήτων όλων των εμπλεκόμενων μερών.

Ο στόχος είναι να αναπτυχθεί ένα ευρύ συνεργατικό περιβάλλον όπου όλοι (πολίτες, επιχειρήσεις, δημόσιοι υπάλληλοι, κρατικοί λειτουργοί, κτλ.) είναι ευπρόσδεκτοι να συμβάλλουν στη χάραξη πολιτικής, αντί να σπαταλούν ενέργεια σε συγκρούσεις. Οι άνθρωποι εντοπίζουν προβλήματα και προτείνουν λύσεις σε οποιοδήποτε σημείο της διοίκησης. Σε αντάλλαγμα, απολαμβάνουν καλύτερη ποιότητα ζωής και καλύτερο επιχειρηματικό περιβάλλον. Τα κυριότερα σημεία του Philokratos είναι:

Κύρια σημεία:

- Ένας Ενιαίος Ψηφιακός Χάρτης όλων των φορέων της Δημόσιας Διοίκησης παρέχει σημεία αναφοράς για να συγκεντρώνονται κάθε είδους πληροφορίες και γνώσεις από όλους τους ενδιαφερόμενους.

- Οι Δημόσιοι Φορείς ανεβάζουν τα οργανωτικά τους δεδομένα (αρχικά τη διάρθρωση, το προσωπικό, τα παραγόμενα αποτελέσματά τους) στον ψηφιακό χάρτη.

- Οι πολίτες, οι επιχειρήσεις, οι δημόσιοι υπάλληλοι και οι πολιτικές ηγεσίες χρησιμοποιούν μηχανισμούς πληθοπορισμού (crowdsourcing) για να συλλέγουν και να μοιράζονται δεδομένα, που σχετίζονται με τη δραστηριότητα των δημόσιων φορέων, αξιοποιώντας τον ψηφιακό χάρτη.

- Μηχανισμοί συνεργατικής νοημοσύνης (collaborative intelligence) ενισχύουν τις δυνατότητες συνεργασίας σε μικρές και μεγάλες ομάδες.

Ο επιχειρησιακός κύκλος του Philokratos παρέχει σε όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη τη δυνατότητα να συμμετέχουν ως εξής:

Το Philokratos βασίζεται στη διαφάνεια και στην ανοιχτή συμμετοχή, και τεκμηριώνει τη δραστηριότητα των συμμετεχόντων, καθ’ όλη τη διάρκεια του κύκλου. Έχει σχεδιαστεί ως ένα σύστημα παραγωγής αποτελεσμάτων από τους χρήστες, εμπνευσμένο από τα συμμετοχικά μοντέλα των Wikipedia³⁰, reCAPTCHA³¹, Stalk Overflow³² και Duolingo³³.

Επίλογος

Οφείλουμε να συνειδητοποιήσουμε ότι το να είσαι πολίτης εκτείνεται πολύ πέρα από το να είσαι απλώς καταναλωτής. Έχουμε την τύχη να ζούμε σε μια εξαιρετική εποχή εκθετικής προόδου, που προσφέρει εκπληκτικά νέα εργαλεία για την προώθηση της γνώσης και της συνεργασίας.

Εμπνευσμένο από την κλασική αθηναϊκή δημοκρατία, το σύστημα Philokratos σκοπεύει να ενεργοποιήσει διαδικασίες που να απαντούν στο κυρίαρχο πρόβλημα στη σύγχρονη διακυβέρνηση: την ασυμμετρία πληροφόρησης μεταξύ αυτών που κυβερνούν και των πολιτών. Σήμερα, οι συστημικές αδυναμίες της σύγχρονης αντιπροσωπευτικής διακυβέρνησης απειλούν τη δημοκρατία, ανοίγοντας το δρόμο σε εξτρεμιστές και λαϊκιστές.

Με το Philokratos, θα δίνεται σε όλους η δυνατότητα να συνεισφέρουν ιδέες και προτάσεις και να προωθούν τις λύσεις που προτιμούν, έναντι άλλων λύσεων για το ίδιο θέμα. Αυτή η "ελεύθερη αγορά ιδεών" μπορεί να καταστεί εφικτή από τον επιχειρησιακό κύκλο των οκτώ βημάτων του Philokratos. Οι μηχανισμοί του θα επιτρέπουν την ανταλλαγή τεκμηριωμένων επιχειρημάτων και πληροφοριών, ώστε να αίρεται η πληροφοριακή ασυμμετρία μεταξύ όλων των ενδιαφερομένων για κάθε θέμα. Η ισόρροπη πληροφόρηση θα παρέχει σε όλους τους ενδιαφερόμενους καλύτερα κριτήρια για να λαμβάνονται αποφάσεις. Έτσι, θα επιστρέφει ένα σημαντικό κομμάτι της εξουσίας για τη λήψη αποφάσεων εκεί όπου ανήκει: στους πολίτες.

Το παρόν άρθρο δημοσιεύτηκε στο Journal of Civic Media, Issue 002, Spring 2021, έκδοση του Engagement Lab, Emerson College, Boston, MA, USA, σελ. 88-99 https://citizentales.org/journal-of-civic-media

* Ο Διονύσης Ρ. Ρηγόπουλος είναι μηχανικός Ε.Μ.Π. (Ph.D. Carnegie Mellon University) και πρώην Επιθεωρητής-Ελεγκτής Δημόσιας Διοίκησης [2009-2018]. Ειδικεύεται στην υπολογιστική μοντελοποίηση.

** Ο Αντώνης Ε. Ψαράκης είναι απόφοιτος της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Διοίκησης και πρώην Επιθεωρητής-Ελεγκτής Δημόσιας Διοίκησης [2013-2016]. Ειδικεύεται στην ανάπτυξη concepts και συστημάτων.

¹ Directorate-General for Economic and Financial Affairs (European Commission), "The Economic Adjustment Programme for Greece,” European Economy Occasional Papers No. 61, 26 May 2010, p. 25 and p.15 [Γενική Διεύθυνση Οικονομικών και Χρηματοοικονομικών Υποθέσεων (Ευρωπαϊκή Επιτροπή), "Το Πρόγραμμα Οικονομικής Προσαρμογής για την Ελλάδα", Περιστασιακά Έγγραφα Ευρωπαϊκής Οικονομίας 61, 26 Μαΐου 2010, σ. 25 και σελ.15], https://op.europa.eu/en/publication-detail/-/publication/64c89a77-ddc4-46f4-9bb0-18d7e80f6f0c/language-en
² Αμερικανός οικονομολόγος, συγγραφέας και πανεπιστημιακός. Ήταν Βοηθός Γραμματέας του Υπουργείου Οικονομικών στην Οικονομική Πολιτική στην πρώτη διοίκηση του Ρέιγκαν μέχρι τον Φεβρουάριο του 1982, όταν παραιτήθηκε για να επιστρέψει στην ακαδημαϊκή κοινότητα.
³ Roberts, Paul Craig. "Genocide of the Greek Nation", 21 Αυγούστου 2018. Ο Σωτήρης Καλαμίτσης το μετέφρασε και το περιέλαβε στο άρθρο του "Το αντιδιάγγελμα", στις 24 Αυγούστου 2018.
⁴ Γιάννης Στουρνάρας (Διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος), Ομιλία του Διοικητή της ΤτΕ κ. Γιάννη Στουρνάρα στην παρουσίαση του βιβλίου "Το δημόσιο χρέος της Ελλάδας" των Π. Καζάκου, Π. Λιαργκόβα και Σ. Ρεπούση, 6 Φεβρουαρίου 2017 ,
⁵ Official website of the European Union, "Financial assistance to Greece,” [Επίσημη ιστοσελίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, "η χρηματοδοτική βοήθεια προς την Ελλάδα,"]
⁶ Οργανισμός Διαχείρισης Δημοσίου Χρέους,
Σημείωση: Τα στοιχεία στην ιστοσελίδα μεταβάλλονται κάθε χρόνο και για παρελθόντα έτη. Σήμερα στον πίνακα, ο λόγος χρέους προς ΑΕΠ φαίνεται να είναι 180,6% το 2019, 206,3% το 2020 και 193,3% το 2021.
⁷"OECD Public Governance Reviews: Greece 2011,” p.31 [ΟΟΣΑ, "Ανασκοπήσεις του ΟΟΣΑ για τη Δημόσια Διακυβέρνηση: Ελλάδα 2011", σ. 31]
⁸"Memorandum of Understanding Between the European Commission Acting on Behalf of the European Stability Mechanism and the Hellenic Republic and the Bank of Greece” ["Μνημόνιο συμφωνίας μεταξύ της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που ενεργεί εκ μέρους του ευρωπαϊκού μηχανισμού σταθερότητας και της Ελληνικής Δημοκρατίας και της Τράπεζας της Ελλάδας"].
⁹ Official website of the European Union, "Financial assistance to Greece, Activation of enhanced surveillance,” [Επίσημος ιστότοπος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, "Οικονομική βοήθεια στην Ελλάδα, Ενεργοποίηση ενισχυμένης εποπτείας," , πρόσβαση στις 10 Σεπτεμβρίου 2020.
¹⁰ Eurogroup statement on Greece of 22 June 2018 [Δήλωση του Eurogroup της 22ας Ιουνίου 2018 για την Ελλάδα]
¹¹ "Παραγνωρίστηκαν οι επόπτες της τρόικας με τους εποπτευόμενους,", 6 Ιανουαρίου 2019:
¹² European Commission, Economic and Financial Affairs, "Enhanced Surveillance Report, Greece, November 2018,” Institutional Paper 090, ISSN 2443-8014 (online), [Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Οικονομικές και Δημοσιονομικές Υποθέσεις, "Enhanced Surveillance Report, Greece, November 2018, "Institutional Paper 090, ISSN 2443-8014 (online). Εναλλακτικά, έχει αποθηκευτεί εδώ
¹³ Official website of the European Union, "Financial assistance to Greece, Enhanced surveillance framework for Greece,” [Επίσημος ιστότοπος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, "Οικονομική βοήθεια στην Ελλάδα, ενισχυμένο πλαίσιο εποπτείας για την Ελλάδα"], , έγινε πρόσβαση στις 10 Σεπτεμβρίου 2020.
¹⁴ Οι Έλληνες θα πρέπει να απαιτήσουν απαντήσεις στα πέντε ερωτήματα: "Τι συνέβη; Τι πήγε σωστά; Τι πήγε λάθος; Γιατί; Τι μπορούμε να μάθουμε από αυτό;" Bill Crawford στο TEDxRexburg "Kill and Survive: A Stealth Pilot's Secrets of Success" [8:10], "Σκότωσε και Επίζησε: Τα Μυστικά της Επιτυχίας ενός Πιλότου Στελθ"
¹⁵ OECD, "Public Governance Reviews: Greece 2011” [ΟΟΣΑ, "Ανασκοπήσεις Δημόσιας Διακυβέρνησης: Ελλάδα 2011"], σελ.31
¹⁶ Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights, "Good Governance Practices for the Protection of Human Rights,” UNITED NATIONS New-York and Geneva, 2007 [Γραφείο του Ύπατου Αρμοστή των Ηνωμένων Εθνών για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, "Πρακτικές χρηστής διακυβέρνησης για την προστασία των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων," ΗΝΩΜΕΝΑ ΕΘΝΗ Νέα Υόρκη και Γενεύη, 2007]
¹⁷ Jackson, Abby, "The 10 most serious problems in the world, according to millennials,” ["Τα 10 πιο σοβαρά προβλήματα στον κόσμο, σύμφωνα με τους millennials," 29 Αυγούστου 2017, πρόσβαση στις 10 Σεπτεμβρίου 2020.
¹⁸ Άτομα που γεννήθηκαν από το 1981 έως το 1996.
¹⁹ Μεγάλη Ύφεση "The Great Depression” είναι η Παγκόσμια Οικονομική Κρίση του 1929.
²⁰ Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights, "About Good Governance, Key attributes of good governance,” [Γραφείο των Ηνωμένων Εθνών Ύπατη Αρμοστεία για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, "Σχετικά με τη χρηστή διακυβέρνηση, βασικά χαρακτηριστικά της χρηστής διακυβέρνησης"  
²¹ Commonwealth Foundation, "Constructive engagement” [Ίδρυμα Κοινοπολιτείας, "Εποικοδομητική δέσμευση" , με πρόσβαση στις 10 Σεπτεμβρίου 2020.
²² Richard Boyatzis, "Inspiring Leadership through Emotional Intelligence” ["Ηγεσία που εμπνέει μέσω Συναισθηματικής Νοημοσύνης"], με πρόσβαση στις 10 Σεπτεμβρίου 2020.
²³ Το Oprah Winfrey Show, "Jane Elliott's" Blue Eyes / Brown Eyes "Anti-Racism Exercise," 1992
²⁴ McLeod, SA, (,). "Solomon Asch - Conformity Experiment", 28 Δεκεμβρίου 2018, , με πρόσβαση στις 10 Σεπτεμβρίου 2020.
²⁵ https://en.wikipedia.org/wiki/Milgram_experiment 
²⁶ https://www.prisonexp.org/the-story 
²⁷ Καζαντζάκης, Νίκος (1883-1957), "Ασκητική". Γράφτηκε το 1922-23 και δημοσιεύθηκε το 1927. Αναθεωρήθηκε από τον συγγραφέα έως το 1945.
²⁸ Η διαφημιστική καμπάνα "Think different” [Σκέψου διαφορετικά] της Apple 1997. Αρχικό βίντεο της τηλεοπτικής διαφήμισης, με αφηγητή τον ίδιο τον Steve Jobs (1955-2011), με πρόσβαση στις 10 Σεπτεμβρίου 2020. (Την εκδοχή που προβλήθηκε τελικά αφηγήθηκε ο ηθοποιός Richard Dreyfuss). Ο Steve Jobs παρουσίασε την ιδέα "Σκέψου διαφορετικά," σε μια αξέχαστη ενδοεταιρική παρουσίαση 15 λεπτών: , με πρόσβαση στις 10 Σεπτεμβρίου 2020.
²⁹ https://www.diamandis.com/blog/the-6ds 
³⁰ Jimmy Wales, "The birth of Wikipedia” [Η γέννηση της Wikipedia], TEDGlobal 2005, Ιούλιος 2005, https://www.ted.com/talks/ jimmy_wales_the_birth_of_wikipedia 
³¹ Luis von Ahn, "Massive-scale online collaboration” [Μαζικής κλίμακας διαδικτυακή συνεργασία], TEDxCMU, Απρίλιος 2011, 
³² https://stackoverflow.com/ 
³³ https://www.duolingo.com/.