Η Ιερά Μονή Γόλας, που τιμάται επ΄ ονόματι της Ζωοδόχου Πηγής ή Χρυσοπηγής, είναι κτισμένη στη βορινή πλευρά ενός αντερείσματος που ενώνει τον Ταΰγετο με τα τελευταία προς Ανατολή προ βουνά του. Δυτικά του Μοναστηριού εκτείνεται πυκνό ελατόδασος, βόρειά του η Κουμουστά, ενώ όλη η γύρω περιοχή είναι γεμάτη από καστανιές πεύκα και έλατα.

Το Μοναστήρι έχει υψόμετρο περίπου χίλια μέτρα. Το κλίμα είναι υγιεινό και μάλιστα η περιοχή εθεωρείτο ως ιδεώδης τόπος παραθερισμού. Το 1912 το Μοναστήρι ανήκε στην κοινότητα Γοράνων λόγω της μικρής απόστασης. Μάλιστα ο δρόμος για το Μοναστήρι κατασκευάστηκε με προσωπική εργασία Γορανιτών. 

ΙΣΤΟΡΙΚΑ:

Τα πρώτα δύσκολα χρόνια της Τουρκοκρατίας, οι Έλληνες εγκαταλείπουν τις εστίες τούς και ανεβαίνουν στα βουνά. Εκεί δημιουργούν οικισμούς και αργότερα χωριά ολόκληρα. Μεταξύ των φυγάδων συγκαταλέγονται, όπως είναι φυσικό, και μοναχοί οι οποίοι δεν λησμονούν τις θρησκευτικές τούς συνήθειες και ιδρύουν νέους χώρους λατρείας. Οι περισσότεροι Ναοί, που κατασκευάστηκαν τα πρώτα χρόνια μετά την Άλωση,  φέρουν ονόματα γνωστών ναών της Κωνσταντινουπόλεως.

Σε αυτούς τούς δύσκολους χρόνους τοποθετείται η ίδρυση της Γόλας. Από κτητορικές επιγραφές συμπεραίνουμε πως ο πάνσεπτος Ναός  κτίστηκε ή μάλλον ανακαινίστηκε το 1632. Στην επιγραφή αναφέρεται ο ιερομόναχος Χρύσανθος ως ιδρυτής της Μονής. Αξιοσημείωτη, όμως, είναι η μαρτυρία μοναχού, σχετικά με την ύπαρξη του Μοναστηριού από το 1608. Μάλιστα, σε επιστολή του προς την τότε Διοίκηση ζητάει διευκρινήσεις σχετικά με τον τρόπο φορολόγησης του βελανιδόκαρπου. Από επιγραφή σε εντοιχισμένο μάρμαρο αντλούμε την πληροφορία ότι ο νάρθηκας, που φαίνεται να μην ταιριάζει με το υπόλοιπο του Ναού κτίσμα, είναι μεταγενέστερος. Επίσης, όπως προκύπτει από έρευνες, το Μοναστήρι υπαγόταν στην Επισκοπή Καρυουπόλεως και έτσι εξηγείται η επιθυμία του Επισκόπου Θεοκλήτου να ταφεί στην Μονή, όπως αναφέρεται σε σχετικό έγγραφο του 1668, το οποίο, όμως, είναι αμφισβητούμενο.

Το Μοναστήρι πέρασε δύσκολους καιρούς με την εισβολή των Τουρκοαρβανιτών και των Μπαρδουνιωτών. Άνθρωποι άπληστοι, χωρίς ηθικές αρχές και αρνητές της διδασκαλίας του Χριστού, λεηλάτησαν πολλές φορές τη Μονή, η οποία, με την επιμέλεια και εργατικότητα των μοναχών είχε εκλεκτά προϊόντα.

Ιδιαίτερη αναφορά θα πρέπει να γίνει στον σημαντικό ρόλο που διαδραμάτισε το Μοναστήρι κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας όσον αφορά την Παιδεία, κυρίως με παροχή οικονομικής και υλικής συνδρομής στα σχολεία των χωριών της ευρύτερης περιοχής.

ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΕΣ:

Το Καθολικό, ο Ναός και ο Νάρθηκας είναι κατάγραφα με τοιχογραφίες που καλύπτουν με αρμονική πολυχρωμία όλες τις εσωτερικές επιφάνειές του. Οι περισσότερες από αυτές σώζονται σε πολλή καλή κατάσταση, ενώ άλλες, ιδίως του Νάρθηκα, έχουν διαβρωθεί από την υγρασία και έχουν αποβεί σκοτεινές και ασαφείς από τα άλατα και τούς καπνούς των κεριών και του λιβανιού. Μία επιγραφή που σώζεται πάνω από την είσοδο μαρτυρεί πως οι τοιχογραφίες του Ναού είναι έργα του Δημητρίου Κακαβά, οι οποίες ολοκληρώθηκαν  τον Οκτώβριο του 1632, ενώ άλλη επιγραφή που σώζεται πάνω από την πύλη του Νάρθηκα αναφέρει ότι αυτός ιστορήθηκε το 1673. Από την ποιοτική διαφορά που κάποιος μπορεί να διακρίνει, γίνεται αντιληπτό ότι οι αγιογράφοι είναι διαφορετικά πρόσωπα.

Άξιος προσοχής, όσον αφορά τις τοιχογραφίες του, είναι ο τρούλος του Ναού, όπου εκεί ο Παντοκράτορας δεσπόζει επιβλητικά στο κέντρο και ακολουθούν τέσσερις ζώνες κύκλωθεν αυτού, στις οποίες διαφαίνονται τα εξής: στην πρώτη οι Αγγελικές τάξεις από δώδεκα Αρχαγγέλους, άλλοι με Ιερατικά και δύο με Ελληνικά φορέματα, στην δεύτερη ζώνη παριστάνονται σκηνές από των κύκλο της ζωής της Υπεραγίας Θεοτόκου, στην τρίτη ζώνη παριστάνονται ολόσωμοι 14 συνολικά προφήτες που κρατούν όλοι τούς ξετυλιγμένα ενεπίγραφα ειλητάρια και τέλος στην τέταρτη ζώνη όπου ιστορούνται δύο θέματα: στο δυτικό τμήμα παριστάνεται το θέμα “Άνωθεν οι Προφήται” και στο ανατολικό “Εγώ ειμί η άμπελος και υμείς τα κλήματα”.

Εν κατακλέιδι, το ιδεατό φυσικό περιβάλλον, το κατανυκτικό κλίμα, τα ιστορικά κτίσματα και οι μοναδικές τοιχογραφίες της Μονής έχουν να δώσουν κάτι το ξεχωριστό στον προσκυνητή, ο οποίος αποχωρεί νιώθοντας πνευματική αγαλλίαση!