Κήρυξη Υπεραιωνόβιας Ελιάς στην Λακωνία, ως «Διατηρητέο Μνημείο της Φύσης»

Με την υπ΄αριθ. 335891/18-7-2024 απόφαση του Επιθεωρητή Εφαρμογής Δασικής Πολιτικής Πελοποννήσου Δυτικής Ελλάδας & Ιονίου (ΥΠΕΝ), η υπεραιωνόβια ελιά της Απιδέας του Δήμου Ευρώτα, ανακηρύχθηκε ως «Διατηρητέο Μνημείο της Φύσης». Το παραγωγικό αυτό δέντρο ανήκει στην ιδιοκτησία του Ιερού Ναού Κοιμήσεως της Θεοτόκου και βρίσκεται εντός του ομώνυμου οικισμού, ανάμεσα στην αρχαία κωμόπολη της Απιδιάς* (Παλαιά) και τον καρόδρομο που συνέδεε την ακτή της Κοκκινιάς (Ακραία), με το Γεράκι (Γερόνθραι). Η θεσμική του κατοχύρωση έχει ως στόχο την προστασία του αειθαλή μάρτυρα, την ανάπλαση του χώρου και την ανάδειξη δραστηριοτήτων περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. Τα αναγκαία έργα για την φροντίδα και την διαχείριση του, θα εκτελούνται σύμφωνα με τις διατάξεις της Δασικής Νομοθεσίας, περί προστασίας των Διατηρητέων Μνημείων της Φύσης. Η εν λόγω ελιά ανήκει στην ποικιλία της Μυρτολιάς, είναι ανθεκτική στο κρύο και την ξηρότητα και παράγει ελαιόλαδο υψηλής ποιότητας με κορυφαία διατροφική αξία. Καλλιεργείτε στην περιοχή ως γηγενής ποικιλία και ο καρπός της έχει σχήμα οβάλ, με σχέση σάρκας προς πυρήνα (κουκούτσι) 3,9:1, ενώ η περιεκτικότητα του σε λάδι μπορεί να φτάσει το 24%. Η περίμετρος της βάσης του κορμού είναι 14.10μ. η διάμετρος βάσης από Β/Δ προς Ν/Α 5μ. και από Β/Α προς Ν/Δ 4.50 μ. Εσωτερικά ο κορμός της ελιάς φέρει περιμετρική σπηλαίωση η οποία δεν επηρεάζει σημαντικά την ανάπτυξη και παραγωγή του δένδρου, καθώς συνεχίζεται από τις νεότερες στοιβάδες κυττάρων που βρίσκονται κάτω από τον φλοιό. Αυτό το ζωντανό απομεινάρι του μακρινού μας πολιτισμού, αποτελεί πλέον ένα από τα γηραιότερα παραγωγικά ελαιόδεντρα στον ελλαδικό χώρο. Ένα φυσικό μνημείο που ενσωματώνει πάνω του μνήμες, δοξασίες, παραδόσεις αιώνων και μαρτυρεί με την μακροζωία του, την πολιτισμική ταυτότητα των ανθρώπων που οργάνωσαν τη ζωή τους στον συγκεκριμένο τόπο και χρόνο. Ένα υπεραιωνόβιο δέντρο σύμβολο ειρήνης, πολιτισμού, ευφορίας, αθανασίας και νίκης, που έχει «δει» την ιστορία να περνάει μπροστά από τα μάτια του, σε μια διαδρομή δύο χιλιετηρίδων.

Ολοκληρώνοντας το κύριο μέρος αυτής της προσπάθειας, οφείλω να ευχαριστήσω δημόσια τον ιερέα και τα λαϊκά μέλη του εκκλησιαστικού συμβουλίου Απιδέας, που μαζί με τον δωρητή του δέντρου Νικόλαο Γεωργίου Μανιατάκο, αποδέχτηκαν την πρόταση μου (να χαρακτηρισθεί ως μνημείο της φύσης) και παράλληλα με εμπιστεύτηκαν προκειμένου να φέρω εις πέρας αυτό το εγχείρημα. Ιδιαίτερα όμως θα ήθελα να ευχαριστήσω όσους στάθηκαν δίπλα μου, τους απλούς πολίτες της Απιδιάς, τους υπαλλήλους του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας καθώς και τους κοινοβουλευτικούς και αυτοδιοικητικούς αντιπροσώπους μας. Οι προϋποθέσεις που ορίζει ο νομοθέτης, η τεκμηριωμένη διατύπωση του αιτήματος και η συνεργασία με τις αρμόδιες αρχές, ήταν τα βασικά στάδια που οδήγησαν στο αίσιο αποτέλεσμα. Όσο για τον αλησμόνητο Νίκο που "έφυγε" από κοντά μας, «θα μας βλέπει από κάπου ψηλά και θα χαμογελά», γιατί η υπόσχεση που του έδωσα, έγινε πράξη. Κουβεντιάζοντας με κατοίκους της Απιδιάς για την ύπαρξη πολλών αιωνόβιων δέντρων, αλλά και για την «ελιά του Χριστούλη» όπως την αποκαλούσαν οι παλαιοί οικιστές του χωριού, υποδηλώνοντας την ύπαρξη της στα χρόνια της γέννησης του Χριστού, διαπίστωσα ότι οι γηραιότεροι αν και χαμηλού μορφωτικού επιπέδου σε σύγκριση με το σημερινό, είχαν μια πιο στενή σχέση εξάρτησης με το φυσικό περιβάλλον. Στην συνέχεια όμως άλλαξαν αρκετά καθώς ακολούθησε η βίαιη αστικοποίηση, η εγκατάλειψη της υπαίθρου και η συναισθηματική αποξένωση του ανθρώπου από τη φύση. Έτσι λοιπόν ξεχάστηκε σιγά σιγά, αυτό το πολύτιμο κομμάτι της διατήρησης των ζωντανών στοιχείων της φυσικής και πολιτισμικής κληρονομιάς μας. Ωστόσο, μια συστηματική καταγραφή των αιωνόβιων δέντρων της χώρας μας, θα μπορούσε να δημιουργήσει ένα πλέγμα προστασίας για την ανάδειξη τους, με σήμανση ετικέτας και καταχώρηση των συντεταγμένων τους.

«Σήμερα στάθηκα εκεί που η ελιά απλώνει τον ίσκιο της, για να δροσίσει την ξεχασμένη από τον χρόνο μυλόπετρα (λιθάρι) και την ενημέρωσα για την απόφαση της Ελληνικής Πολιτείας. Εκείνη με ένα απαλό θρόισμα των φύλλων της, ανταπόδωσε την ευγνωμοσύνη. Για πολλοστή φορά η ματιά μου αναρριχήθηκε στον κορμό της, θυμίζοντας μου τις ρυτίδες των ηλικιωμένων γονιών μας. Την αποχαιρέτησα λέγοντας της: το οφείλαμε σε εκείνους που σε φρόντιζαν, στις επόμενες γενεές που θα έρθουν, αλλά και σ΄εσένα την ίδια».

* Απιδιά: Παλαιά κώμη, κατά την οδόν την εξ Ακριών εις Γερόνθρας, (Παυσανίας 3,22,5).

Παναγιώτης Λαλούσης