Τα περιφρονημένα «Διατηρητέα» της Σπάρτης

(Τι μπορεί να κάνει ο δήμος;)

Πάνε 30 χρόνια τώρα, ήμουν σε κάποια γειτονιά της Σπάρτης και φωτογράφιζα ένα όμορφο παλιό σπίτι. Ξαφνικά, εμφανίζεται μπροστά του ένας άντρας, ο οποίος δεν φαινόταν να έχει καλές διαθέσεις. Μετά από έναν αρχικό δισταγμό με πλησιάζει απειλητικά και με φωνές δυνατές αρχίζει να με ρωτάει γιατί φωτογραφίζω το σπίτι του και μήπως είμαι της αρχαιολογίας ή από κείνους που του χαρακτήρισαν το σπίτι «διατηρητέο» και δεν μπορεί να το γκρεμίσει και να αξιοποιήσει το οικόπεδό του κλπ, κλπ. Αφού του εξήγησα ότι ήμουν ένας απλός φωτογράφος, ηρέμησε, κι άρχισε να μου λέει τον «πόνο» του και να «σούρνει τα εξ αμάξης» σ’ εκείνους που του χαρακτήρισαν το σπίτι.

Το αληθινό αυτό περιστατικό απεικονίζει με τον πιο καθαρό τρόπο την επικρατούσα κατάσταση αλλά και αντίληψη για τα «διατηρητέα» ΟΛΟΚΛΗΡΗΣ της Ελλάδας και οι αιτίες είναι, σίγουρα, πολλές:

Πρώτα απ’ όλα είναι η ανεπάρκεια του κράτους να δώσει ένα επαρκές, ολοκληρωμένο και ικανοποιητικό θεσμικό πλαίσιο αξιοποίησης και ισχυρά κίνητρα διάσωσης των «διατηρητέων», συν τη γραφειοκρατία και τις άλλες δυσλειτουργίες και παθογένειες του ελληνικού συστήματος. Έτσι, τα σπίτια αυτά, τα «διατηρητέα», γίνονται άχθος στους ιδιοκτήτες τους, παραμένουν (εν πολλοίς) εγκαταλελειμμένα και, σιγά- σιγά, τα κατεδαφίζει ο ίδιος ο χρόνος.

Μια δεύτερη αιτία του προβλήματος είναι η αρνητική νεοελληνική νοοτροπία, η οποία βρίσκεται προσανατολισμένη, πάντα, στον μεταπολεμικό αστερισμό της «αντιπαροχής» και της «ανοικοδόμησης» των πάντων. Διότι πώς αλλιώς μπορεί να ερμηνευθεί το φαινόμενο, να έχουν διατηρήσει τα ιστορικά τους κέντρα όλες σχεδόν οι ευρωπαϊκές πρωτεύουσες και οι πόλεις και κάθε ευρωπαίος πολίτης (σε αντίθεση με τον Έλληνα) να θεωρεί προνόμιο και ευλογία το να κατοικεί σε ένα παλαιό όμορφο σπίτι, σε αντίθεση με αυτό που συμβαίνει στην Ελλάδα, να έχουν αφανιστεί εξ ολοκλήρου τα ιστορικά κέντρα των πόλεων μαζί και τα νεοκλασικά και άλλα ενδιαφέροντα και ιστορικά κτήρια;

Τρίτη, τέλος, αιτία είναι η απουσία πολιτικής εκ μέρους της Τοπικής Αυτοδιοίκησης Α΄ και Β΄ Βαθμού, η οποία αγνοεί παντελώς το θέμα των διατηρητέων ή, στην καλύτερη περίπτωση, θεωρεί πως θεσμικά δεν είναι της αρμοδιότητάς της. Από κοντά και η άγνοια των δημοτών, που όταν γίνει οποιαδήποτε νύξη για ευθύνη της ΤΑ σχετικά με τα «διατηρητέα» εξανίστανται, από «πόνο», δήθεν,  για τα οικονομικά του δήμου τους και ξορκίζουν το ενδεχόμενο εξαγοράς και διάσωσης κάποιου αξιόλογου νεοκλασικού.

Κι όμως η Τ.Α. , πέραν της εξαγοράς, ΜΠΟΡΕΙ να κάνει και πολλά άλλα σημαντικά πράγματα προς την κατεύθυνση διάσωσης των «διατηρητέων» ευθύνης της, στα πλαίσια της διαφύλαξης της πολιτιστικής, αρχιτεκτονικής κληρονομιάς και της ιστορίας των πόλεων αλλά και των χωριών και των οικισμών.

Το παράδειγμα του Ναυπλίου, όπου ΟΛΟΚΛΗΡΗ η πόλη έχει κηρυχτεί  διατηρητέα, με αποτέλεσμα η πόλη να απογειωθεί τουριστικά και να σημειώσει αλματώδη συνολική ανάπτυξη και αναβάθμιση ολόκληρης της περιοχής, ΠΡΕΠΕΙ να αποτελεί διαρκές παράδειγμα για τη Σπάρτη αλλά και για όλες τις άλλες πόλεις που διαθέτουν πλούτο διατηρητέων, νεοκλασικών κτηρίων.

Τον οδικό χάρτη για τη διάσωση, διατήρηση, αξιοποίηση και ανάδειξη των διατηρητέων κτηρίων της Σπάρτης (η οποία σημειωτέον-με τα χέρια ψηλά- έχει παραδώσει στον αφανισμό δεκάδες σημαντικών κτηρίων, διαχρονικά,) τον έχουν δώσει τοπικές αυτοδιοικήσεις και αυτοδιοικητικά πρόσωπα σε ολόκληρη την Ελλάδα, με τις πρωτοβουλίες και τις δράσεις που αναλαμβάνουν:

-Καταγραφή και αποδελτίωση του συνόλου της σχετικής με τα διατηρητέα νομοθεσίας (ελληνικής και ευρωπαϊκής), μελέτη και αναζήτηση των καλύτερων δυνατών δημοτικών δράσεων, για αξιοποίηση του υπάρχοντος νομικού πλαισίου.

-Σύνταξη ενός πλήρους, αναλυτικού κι εμπεριστατωμένου δημοτικού Μητρώου νεοκλασικών και διατηρητέων κτηρίων, της περιοχής ευθύνης της.

-Θεσμοθέτηση ειδικού γραφείου στις Τεχνικές Υπηρεσίες του δήμου, στο οποίο θα μπορούν να προσφεύγουν για συμβουλευτική κάλυψη και οποιαδήποτε άλλη βοήθεια (τεχνική κλπ) οι  ιδιοκτήτες, ώστε να υπάρξει αξιοποίηση του ακινήτου τους.

-Συνεργασία με τους ιδιοκτήτες για να διαπιστωθεί η κατάσταση στην οποία βρίσκονται τα διατηρητέα κτήρια, οι προοπτικές τους, οι δυσκολίες και τα εμπόδια κλπ.

-Εκπόνηση ενός σχεδίου δημοτικής παρέμβασης με σκοπό την υπερκέραση των εμποδίων και των δυσκολιών, μετά την πλήρη και σαφή αποτύπωση της υφιστάμενης κατάστασης.

-Πρωτοβουλίες και συνεργασία με τους ιδιοκτήτες των διατηρητέων και με τις αρμόδιες υπηρεσίες, ώστε να αλλάξει ή να βελτιωθεί η νομοθεσία και να αξιοποιηθούν, το συντομότερο, όσα διατηρητέα μπορούν ακόμη να διασωθούν.

-Για τα διατηρητέα, τα οποία ανήκουν σε ιδιώτες που δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να τα αξιοποιήσουν, μπορεί ο Δήμος Σπάρτης να εξετάσει τη δυνατότητα αποκατάστασης και ανακαίνισής τους, με δικά του έξοδα, αλλά και την εκμετάλλευσή τους στη συνέχεια, μέχρι αποσβέσεως των δαπανών. Το είδος της εκμετάλλευσης θα το αποφασίσει το Δημοτικό Συμβούλιο, όπως θα αποφασίσει και τη χρήση των διατηρητέων που ανήκουν στον Δήμο.

-Αναζήτηση εκ μέρους του δήμου χρηματοδοτικών εργαλείων ώστε να μπορέσει να αποκτήσει, στο μέτρο των δυνατοτήτων του,  διατηρητέα κτήρια, τα οποία θα αξιοποιήσει προς όφελος των πολιτών.

-Άμεση παρέμβαση προς την πλευρά των ιδιοκτητών για άρση των επικινδυνοτήτων από κτήρια που έχουν αφεθεί στην τύχη τους και  αποσυντίθενται στο πέρασμα των ετών και νόμιμη παρέμβαση του δήμου προς αυτήν την κατεύθυνση σε περίπτωση που δεν υπάρξει ανταπόκριση.

-Άσκηση πολιτικής πίεσης εκ μέρους  του δήμου Σπάρτης (αλλά και της Τ.Α. συνολικά)  προς την κεντρική εξουσία, ώστε να υλοποιηθεί άμεσα, νομοθετική πρωτοβουλία του Υπουργείου Περιβάλλοντος, που έχει εξαγγελθεί ήδη από το 2020 (αλλά εκκρεμεί) σύμφωνα με την οποία θα περνάνε, τα ετοιμόρροπα εγκαταλελειμμένα κτίρια, στους δήμους και τις Περιφέρειες προκειμένου να επισκευάζονται, στις περιπτώσεις που είτε δεν εντοπίζονται οι ιδιοκτήτες τους είτε δεν μπορούν να επωμιστούν το βάρος των επισκευών και συντηρήσεων, με αποτέλεσμα τα «κουφάρια» τους να αποτελούν δημόσιο κίνδυνο. Οι δήμοι, σύμφωνα με το εξαγγελθέν προ 3ετίας νομοσχέδιο, θα προβαίνουν στη συντήρηση ή την κατεδάφιση των κτιρίων με δημόσιους πόρους και στη συνέχεια (στην περίπτωση της επισκευής) θα έχουν το δικαίωμα να διαχειρίζονται και να εκμεταλλεύονται το ακίνητο έως ότου αποπληρωθεί από τους ιδιοκτήτες του η δαπάνη της.

-Τέλος, σύμφωνα με έγκυρα δημοσιεύματα (ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ, ΤΡΙΤΗ 11 ΙΟΥΛΙΟΥ 2023), αναμένεται, το Φθινόπωρο του 2023, η έναρξη προγράμματος «Διατηρώ» του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας  (δεν γνωρίζω αν πρόκειται για το ίδιο με το προηγούμενο πρόγραμμα) με πόρους από το ΕΣΠΑ, το οποίο θα αφορά αποκλειστικά  τη συντήρηση και αποκατάσταση  των «διατηρητέων κτηρίων».

Σε κάθε περίπτωση ο δήμος Σπάρτης θα πρέπει να έχει προετοιμαστεί επαρκώς ώστε, όταν (και αν) ξεκινήσει η εφαρμογή του ως άνω προγράμματος, να είναι σε θέση να συμβάλλει στην καλύτερη δυνατή αξιοποίηση των δυνατοτήτων που  αυτό θα παρέχει.

Σίγουρα, ο δήμος Σπάρτης μπορεί να κάνει πολλά προς την κατεύθυνση βελτίωσης, διάσωσης και ανάδειξης των αξιόλογων και διατηρητέων κτηρίων της περιοχής ευθύνης του, παρεμβαίνοντας δραστικά και αποφασιστικά στο μεγάλο θέμα της προστασίας του πολιτιστικού περιβάλλοντος και των μνημείων της αρχιτεκτονικής μας κληρονομιάς, όπως είναι τα διατηρητέα κτίρια. Με τον τρόπο αυτό θα συμβάλλει, συγχρόνως, και στην αναβάθμιση του πολιτιστικού περιβάλλοντος και της ποιότητας ζωής των κατοίκων και των επισκεπτών του δήμου Σπάρτης.

Οι αυτοδιοικητικές εκλογές του  2023, είναι μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για τους υποψηφίους δημάρχους, να παρουσιάσουν στα προγράμματά τους επεξεργασμένες θέσεις και προτάσεις για τα διατηρητέα και αξιόλογα κτήρια του δήμου Σπάρτης, θέσεις και προτάσεις που δεν θα μείνουν απλές προεκλογικές εξαγγελίες, αλλά θα υλοποιηθούν μέσω των προγραμμάτων του δήμου κατά τη νέα αυτοδιοικητική περίοδο.

«Γεννήθηκα στον Πειραιά σε νεοκλασικό σπίτι. (…) Όλη μου η ζωή είναι συνδεδεμένη μʼ αυτές τις προσόψεις, μʼ αυτά τα εσωτερικά.

(…) Από τα ανοιχτά παράθυρα έμπαινε το ασημένιο φως του Πειραιά. Πίσω από τους θριγκούς αυτών των κτιρίων είδα πολλές φορές, γεμάτος από τη γνωστή παιδική πλήξη και μελαγχολία, το αιώνιο μυστήριο του ουρανού και των σύννεφων(…)

 Όταν αργότερα άρχισαν να τα γκρεμίζουν τα σπίτια αυτά ένα ένα, αισθάνθηκα ότι ξήλωναν την ίδια μου τη ζωή(...)».

Γιάννης Τσαρούχης (1910 - 1989)

Σπάρτη 10-7-2023

Βαγγέλης Μητράκος

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: «Νεοκλασσικό σπίτι της Αθήνας», πίνακας Γιάννη Τσαρούχη