Είναι γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια έχει παρατηρηθεί αύξηση του αριθμού των διαζυγίων και κατ’ επέκταση των μονογονεϊκών οικογενειών σε όλες τις ανεπτυγμένες χώρες, παρά τις ιδιαίτερες ιστορικές, κοινωνικές, πολιτισμικές και οικονομικές συνθήκες κάθε χώρας.

Η Ελλάδα μολονότι παρουσιάζει μικρότερη αναλογία γάμων-διαζυγίων σε σύγκριση με άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης παρουσιάζει επίσης αυξητική τάση στον ετήσιο αριθμό διαζυγίων. Τα χαμηλότερα  ποσοστά διαζυγίων στην Ελλάδα σε σύγκριση με άλλες χώρες της Ευρώπης φαίνεται να οφείλονται κυρίως στην αδύναμη θέση των γυναικών, λόγω των χαμηλότερων ποσοστών γυναικείας απασχόλησης και σε πολύπλευρους ρόλους που αυτές αναλαμβάνουν.

Τί ονομάζουμε όμως διαζύγιο;

Διαζύγιο ονομάζουμε την διάλυση ενός γάμου με απόφαση δικαστηρίου. Υπάρχουν τρία είδη διαζυγίου α) το συναινετικό, β) της διετούς διάστασης και γ) του ισχυρού κλονισμού. 

Ο χωρισμός των γονέων και το διαζύγιο δημιουργεί πολλές αλλαγές σε όλους τους τομείς της ζωής των μελών μιας οικογένειας. Οι αντιδράσεις και η προσαρμογή των μελών της οικογένειας στο διαζύγιο συσχετίζονται με ποικίλες κοινωνικές, οικογενειακές, οικονομικές και ατομικές παραμέτρους.

Ποιές είναι οι πιθανές επιπτώσεις του διαζυγίου στα παιδιά ανάλογα με την ηλικία;

Η ηλικία και το αντίστοιχο στάδιο ανάπτυξης κάθε παιδιού αποτελούν καθοριστικό παράγοντα που επιδρά στις αντιδράσεις τους στο διαζύγιο.

Επιπτώσεις στην βρεφική ηλικία (0-3 ετών)

• Δημιουργία ανασφαλούς συναισθηματικού δεσμού γονέα-παιδιού λόγω των βιωμάτων αποχωρισμού, των διαρκών συγκρούσεων των γονιών  και της συναισθηματικής φόρτισης της μητέρας κατά την διαδικασία προσαρμογής στην στρεσογόνο συνθήκη του διαζυγίου.

Επιπτώσεις σε παιδιά προσχολικής ηλικίας (3-6 ετών)

• Βίωση αρνητικών  συναισθημάτων όπως φόβος εγκατάλειψης και έντονο άγχος.
• Έντονη προσκόλληση στους γονείς, άρνηση να μείνουν μόνα τους για λίγα λεπτά.
• Διαταραχές στον ύπνο ( εφιάλτες, φόβοι).
• Διαταραχές στο φαγητό.
• Θυμός, επιθετικότητα.
• Παλινδρομήσεις σε προηγούμενα αναπτυξιακά στάδια.
• Ενοχές, αυτοκατηγορίες. Τα παιδιά σε αυτές τις ηλικίες νιώθουν ότι φέρουν προσωπική ευθύνη για τον χωρισμό των γονέων.

Επιπτώσεις σε παιδιά σχολικής ηλικίας (6-12 ετών)

• Εκδήλωση προβλημάτων συμπεριφοράς κυρίως στα αγόρια ενώ τα κορίτσια βιώνουν περισσότερο εσωτερικευμένα προβλήματα συμπεριφοράς,
• Μείωση σχολικής επίδοσης,
• Εκφράζουν έντονη θλίψη, άγχος, φόβο και θυμό.
• Χαμηλή αυτοεκτίμηση.
• Εκδηλώνουν έντονη επιθυμία να είναι οι γονείς τους μαζί, προωθώντας κινήσεις συμφιλίωσης.

 Επιπτώσεις σε παιδιά εφηβικής ηλικίας (12- 18ετών)

• Βιώνουν έντονη θλίψη, ψυχικό πόνο και θυμό,
• Προβλήματα διαπροσωπικής και ενδοπροσωπικής συμπεριφοράς στο σπίτι και στο σχολείο.
• Μείωση της σχολικής επίδοσης.
• Δυσκολίες στις σχέσεις με τους γονείς.
• Δυσκολίες στην επίτευξη αυτονομίας..
• Κατανάλωση αλκοόλ, χρήση ουσιών

Αυτές είναι κάποιες πιθανές αντιδράσεις των παιδιών στο άκουσμα του διαζυγίου. Τα παιδιά έχουν διαφορετικές βραχυχρόνιες και μακροπρόθεσμες αντιδράσεις στο διαζύγιο, η ηλικία και το φύλο καθώς και το στάδιο ανάπτυξης των παιδιών παίζουν καθοριστικό ρόλο στις αντιδράσεις τους και οι συνεχείς συγκρούσεις και η εχθρότητα των γονέων είναι περισσότερο καταστροφικές απ’ ό,τι ο ίδιος ο χωρισμός. Παρά τις δυσκολίες και τα έντονα αρνητικά συναισθήματα που προκαλεί το διαζύγιο στα παιδιά με την πάροδο του χρόνου οι έντονες συναισθηματικές αντιδράσεις φαίνονται να μειώνονται σημαντικά σε διάστημα δύο περίπου χρόνων μετά το διαζύγιο.

Παράγοντες που διευκολύνουν την προσαρμογή των παιδιών στο διαζύγιο

• Οι σχετικά  μικρές οικονομικές επιπτώσεις στην μονογονική οικογένεια. Είναι σημαντικό τα παιδιά να μην στερηθούν τα προνόμια και τις δραστηριότητες που απολάμβαναν πριν το διαζύγιο. Χρειάζεται να νιώθουν ασφάλεια και να μην φοβούνται ότι απειλούνται οι ανάγκες τους.
• Περιορισμένες συγκρούσεις μεταξύ των γονέων. Σύμφωνα με έρευνες τα παιδιά επηρεάζονται περισσότερο από τις συγκρούσεις των γονιών τους παρά από το ίδιο το διαζύγιο. Απαιτείται συνέπεια και κοινή στάση των γονέων μετά το διαζύγιο ως προς την ανατροφή, την διαπαιδαγώγηση και την επίβλεψη των παιδιών.( Ποιοτική επικοινωνία, σταθερά όρια, προσδοκίες, συνεπή έλεγχο, μεγάλη εκδήλωση αγάπης και φροντίδας.)
• Ύπαρξη ψυχικής υγείας και συναισθηματικής ισορροπίας γονέων πριν και μετά το διαζύγιο.
• Το  κατάλληλο σχολικό περιβάλλον με παραδοσιακές τάξεις με οργάνωση και δομή και με μικρό αριθμό μαθητών συμβάλλουν στην θετική προσαρμογή των παιδιών στο διαζύγιο. Επίσης και οι εκπαιδευτικοί οφείλουν να αναγνωρίζουν, να  κατανοούν και να αποδέχονται τα συναισθήματα των παιδιών. Τέλος, πρέπει να βοηθούν τα παιδιά περισσότερο στα μαθήματα με διακριτικό τρόπο κατά την αρχική περίοδο του χωρισμού και να ενθαρρύνουν την επικοινωνία του σχολείου και με τους δύο γονείς.
• Η διάθεση φιλικών και συγγενικών προσώπων για στήριξη των μελών της οικογένειας και συμμέτοχη σε κοινές δραστηριότητες.

Γενικότερα είναι σημαντικό οι γονείς:

• Να ενημερώνουν τα παιδιά για τον χωρισμό με άμεσο τρόπο και ανάλογο με την ηλικία τους (πχ στην προσχολική ηλικία διαβάζοντας τους  ένα παραμύθι.)
• Ο ένας γονέας να μην κατηγορεί τον άλλον.
• Τα παιδιά θα πρέπει να καταλάβουν και οι γονείς να τους διαβεβαιώνουν συνεχώς ότι δεν είναι αυτά υπεύθυνα για τον χωρισμό τους και ότι δεν μπορούν να κάνουν τίποτα για να τους συμφιλιώσουν.
• Οι γονείς να αποφεύγουν τις συγκρούσεις μπροστά στα παιδιά τους.
• Οι γονείς να διατηρούν τα όρια και κανόνες πειθαρχίας και συμπεριφοράς,
• Οι γονείς να δείχνουν με διαφορετικό τρόπο την αγάπη και την φροντίδα τους.
• Οι γονείς να ενθαρρύνουν τα παιδιά να κάνουν ερωτήσεις και να εκφράζουν τις απορίες και τα συναισθήματα τους.
• Τα παιδιά να ενθαρρύνονται και να έχουν θετικές σχέσεις και ποιοτική επικοινωνία και με τους δύο γονείς.
• Οι γονείς να έχουν τις ίδιες απαιτήσεις και προσδοκίες από τα παιδιά,

Συνοψίζοντας, τα στατιστικά στοιχεία δείχνουν την αύξηση των διαζυγίων τόσο διεθνώς όσο και στην Ελλάδα. Οι αντιδράσεις των παιδιών στο διαζύγιο ποικίλλουν ανάλογα με την ηλικία τους και το στάδιο ανάπτυξης τους. Σύμφωνα με έρευνες, το 75-80% των παιδιών προσαρμόζονται στην νέα κατάσταση που προκαλεί ο χωρισμός των γονιών τους, χωρίς ιδιαίτερα προβλήματα προσαρμογής. Τέλος, οι γονείς οφείλουν να στηρίξουν τα παιδιά τους σε αυτή τη δύσκολη περίοδο του χωρισμού, έχοντας βρει και οι ίδιοι την δική τους ψυχική ισορροπία, και να ζητήσουν την βοήθεια ειδικών όπου χρειάζεται.

Προτεινόμενη βιβλιογραφία για γονείς:

• Καππάτου, Α.Α. (2013). Οι γονείς χωρίζουν. (Εκδ.) Μίνωας
• Μπρούμου, Γ. (2019). Συμβουλευτική διαζευγμένων γονέων. (Εκδ.) Bookstars- Γιωγγαράς

Προτεινόμενη βιβλιογραφία για παιδιά:

• Roberts, J. (2018). Γιατί άλλαξε η οικογένεια μου; (Εκδ.) Διόπτρα.
• Chandlrer, R.K (2019). Είσαι η χαρά της μαμάς και του μπαμπά: Μια ιστορία για το διαζύγιο (Εκδ.) Κλειδάριθμος.
• Φωτεινάκη, Φ. (2021). Και η αγάπη σε ποιο σπίτι μένει; (Εκδ.) Διόπτρα.

Βιβλιογραφία

Μόττη-Στεφαννίδη, Φ. (2015). Παιδιά και έφηβοι σε έναν κόσμο που αλλάζει:

Προκλήσεις, προσαρμογή και ανάπτυξη. Αθήνα: Εστία.

Τάνταρος, Σ. (2014).Ανθρώπινη ανάπτυξη και οικογένεια. Αθήνα: Πεδίο.

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ/ΑΠΟΔΟΣΗ:

Παινέση Νικολέττα

Ψυχολόγος-Παιδοψυχολόγος